مقایسه بشر بدون علم و با تهذیب و بشر عالم اما بی تهذیب

سخنرانی در جمع مسئولان وزارت آموزش و پرورش و آموزش عالی (تعلیم و تهذیب)
۲۸ شهریور ۱۳۶۱/ ۱ ذی الحجه ۱۴۰۲
علم,
مقایسه بشر بدون علم و با تهذیب و بشر عالم اما بی تهذیب

اگر ما فرض می‌کردیم که بشر مهذب بود و عالم نبود، دنیا با آرامش، با آرامش خاطر زندگی می‌کرد. اگر ما فرض می‌کردیم که علم توی کار نبود، فقط تهذیب نفس بود، البته خیلی عقب بود بشر از اینکه علم ندارد، خیلی نقیصه بزرگ داشت، لکن روی هم رفته‌اش برای بشر، صلاح این است که آموزش داشته باشد. اگر امر دایر شد بین این دو تا، صلاح بشر این است که علم تحصیل بکند، یا صلاح بشر این است که تربیت معنوی داشته باشد؟ ما شک نداریم در اینکه اگر امر بین این دو تا باشد، دایر بین این دو تا، یعنی‌ اگر یکی آمد دیگری نباشد، اگر علم آمد تهذیب نباشد، اگر تهذیب هم آمد علم نباشد، اگر این بشر مهذب باشد، آزار به کسی نرساند، مردم را رنج ندهد، با مردم رئوف باشد، مردم را برادر خود بداند، بشر را برادر و همتای خود بداند، اگر یک همچو معنایی با همه شئونی که تهذیب نفس داشت بود، علم هم هیچ نبود، مردم در آسایش بودند. و اگر علم بود و تهذیب نبود، اگر انبیا را ما استثنا بکنیم از بشر، از اول انبیایی در کار نبودند و بشر خودش خود بخود بزرگ می‌شد، اگر این طور بود، تمام بشر به هلاکت و به نابسامانی می‌رسید، و روی خوش در بین بشر اصلًا پیدا نمی‌شد.