یادداشت

پرسشهای تاریخی

انقلاب اسلامی; پی آمدها و ره آوردها

انقلاب اسلامی، نقطهی عطفی در تاریخ اسلام بود که مسملمانان را بیدار کرد. و به آنان عزّت و هویت بخشید. در پی پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، جنبشها و نهضتهای آزادیبخش اسلامی در گوشه و کنار جهان اسلام پا گرفت و مردم جهان را متوجهی مذهب تشیع ساخت که خاستگاه این انقلاب بود.

در این بخش بر آنیم تا از پیش زمینههای پیدایش، پیروزی انقلاب اسلامی و پیآمدهای آن سخن بگوییم.

تبعید امام خمینی(رحمهم الله)

چه عاملی به تبعید امام خمینی(رحمهم الله)انجامید و چه پیآمدهایی به دنبال داشت؟

پس از قیام خونین 15 خرداد و اوجگیری روزافزون نهضت امام خمینی(رحمهم الله)، کارشناسان امریکایی، ناکامی رژیم شاه را در به دست آوردن رضایت تودههای مردم ایران به مقامهای مرکزی خود گزارش کردند. امپریالیسم امریکا نیز برای دگرگون کردن این وضع، پیشنهاد «کاپیتولاسیون»(1) را مطرح کرد. رژیم شاه بیدرنگ دست به کار شد و دولت دستنشاندهی منصور، لایحهی کاپیتولاسیون را در تاریخ 21 مهرماه 1343 به مجلس شورای ملی برد. با تصویب طرح کاپیتولاسیون در مجلس ایران، این شیوهی ضد انسانی بار دیگر در قرن بیستم زنده شد.

امام خمینی با آگاهی یافتن از تصویب این لایحه، با ایراد سخنرانی کوبندهای در چهارم آبان ماه 1343، موضع نهضت خویش را در برابر ابتکار غرب و شرق روشن ساخت و رسوایی جدید رژیم را افشا کرد. انبوه مردم که از گوشه و کنار کشور برای شنیدن سخنان امام خمینی(رحمهم الله)در قم حضور یافته بودند، چنان تحت تاثیر سخنان امام قرار گرفتند که چندین بار بیاختیار با صدای بلند گریستند و سخنرانی امام قطع شد. رهبر نهضت در این سخنرانی، نفوذ آمریکا را به همه اعلام کرد و گفت:

امروز تمام گرفتاری ما از آمریکا و اسراییل است. قلب من در فشار است... ناراحت هستم... ایران دیگر عید ندارد. عید ایران را عزا کردند. ما را فروختند، عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت ... .(2)

امام در این سخنرانی تاریخی و انقلابی، موضع قاطع خود را در برابر بلوک شرق و غرب اعلام کرد و با معین کردن اهداف و آرمانهای روحانیت، رهنمودهای ژرف و روشن بینانهای به نسل معاصر و آینده ارایه داد.(3)

ایشان افزون بر ایراد این سخنرانی تاریخی، با انتشار اعلامیهای،(4) خیانت ننگین شاه را افشا کرد و از همهی مردم ایران خواست از «مناقشات جزیی و موسمی خود صرف نظر کرده و در راه هدف مقدس استقلال و بیرون رفتن از قید اسارت کوشش کنند.» این اعلامیه که در تهران و اصفهان به تعداد بسیار زیاد چاپ و در سراسر کشور پخش شد، آتش خشم و انزجار ملت را شعلهور کرد.

رژیم برای مقابله با این وضعیت، در اقدامی شتابزده در شب 13 آبان ماه 1343، به اقامتگاه امام در قم یورش برد و ایشان را دستگیر کرد. آن گاه امام را با خودرو به تهران بردند و همان روز با هواپیما به ترکیه تبعید کردند.

پیآمدهای تبعید

1. راهپیمایی: سیل راه پیمایی، تعطیلی و اعتصاب در بسیاری از شهرهای ایران به راه افتاد و در برخی شهرستانها تا 30 روز ادامه یافت. همچنین تلگرافها، پیامها و اعلامیههای فراوانی(5) در هواداری از رهبر نهضت و اعتراض به تبعید ایشان به تهران و ترکیه، سرازیر گردید.

2. عقبنشینی دولت: حسنعلی منصور در سخنرانی خود در مجلس سنا، با اعلام عقبنشینی، در اعترافی ذلتبار گفت:

پس از مذاکرات دولت ایران، دولت آمریکا موافقت کرده که نسبت به هر موردی که دولت ایران تشخیص بدهد ضرورت داشته باشد، دولت امریکا موافقت خواهد کرد که نسبت به آن فرد، سلب مصونیت سیاسی نماید.(6)

3. برخورد رژیم با هرگونه اسباب تحریک مردم: رژیم شاه با احساس وحشت از تبلیغات اسلامی در ماه رمضان، ماموران خود را در سراسر کشور بسیج کرد تا از سخنرانان مذهبی تعهد بگیرند برضد امنیت ملی، سخن نگویند.

4. ترور حسن علی منصور: حسن علی منصور که تصویب کاپیتولاسیون و تبعید رهبر نهضت اسلامی ایران به دستور او انجام شده بود، در نخستین روز بهمن 1343 به دست محمد بخارایی از اعضای هیاتهای موتلفهی اسلامی، ترور شد.

5. انتقال امام از ترکیه به نجف و آغاز مرحلهی جدید نهضت در نجف: با ابراز نارضایتی دولت ترکیه از حضور امام در آن کشور، ایشان به عراق تبعید شد. ایشان پس از استقرار در نجف، شیوهی جدیدی را برای ادامهی نهضت در پیش گرفت.

6. بازتاب جهانی تبعید امام: تبعید امام در سطح جهان، بازتاب گستردهای داشت. خبرگزاریها، رسانههای گروهی، احزاب، افراد و شخصیتهای بینالمللی. .. هر یک برداشتهای متفاوتی داشتند. در این جریان، دانشجویان خارج از کشور نقش فعالی ایفا کردند و در نتیجهی این پشتکار، دبیر کل سازمان ملل متحد در زمینهی تبعید امام خمینی از رژیم شاه، توضیح خواست.(7)

۱. لایحهی مصونیت قضایی مستشاران و شهروندان امریکا در ایران

۲.

۳. لایحهی مصونیت قضایی مستشاران و شهروندان آمریکایی، ص ۷۱۷

۴. همان، ج ۱، ص ۷۲۹

۵. اعلامیهی حوزه علمیهی قم، روزنامهی بعثت، سال دوّم، شمارهی اوّل، ۲۷ رجب، ۸۴، تلگراف حاج سید محمدهادی میلانی، تلگراف آیتالله قمی، اعلامیهی علمای بزرگ شیراز، خوزستان، علمای نجف و غیره

۶. انقلاب اسلامی و ریشههای آن، عباسعلی عمید زنجانی، چ ۴، ص ۴۶۹

۷. نهضت امام خمینی، ج ۲، ص ۸۴، سند شمارهی ۶۸



پرسشهای تاریخی؛ 18 بهمن 1393

دیدگاه ها

نظر دهید

اولین دیدگاه را به نام خود ثبت کنید: