پیش درآمدی بر تبعید آفتاب

پیش درآمدی بر تبعید آفتاب
۱۸ بهمن ۱۳۹۳
سیاست, تبعید, سید مصطفی خمینی, کاپیتولاسیون,

سال 1341 خورشیدی را می توان سرفصل تازه ای در تاریخ اسلام و ایران دانست در این سال، پس از یک دوره اعتراضها و انتقادهای شدید، در نوع خود نسبت به شیوه های حکومتی نظام شاهنشاهی از سوی روحانیت بویژه شخص امام خمینی، حوداثی روی داد که منجر به رویارویی مستقیم روحانیون با رژیم شد که در این میان، امام خمینی با ادامه و تشدید مبارزه، شاه را به انفعال و واکنش واداشت.

یک سال پیش از آن، مرجع بزرگ شیعه - آیت الله بروجردی - به رحمت ایزدی پیوست و این توهم برای شاه و دولتمردان وقت به وجود آمد که روحانیت ایران تضعیف شده و شهر قم - به عنوان یکی از کانونهای عمده مبارزه روحانیت با رژیم - مرکزیت خود را از دست داده است. در همین سال، آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی نیز که یکی از پیشگامان مخالفت با دولتهای گذشته بود درگذشت.

دکتر علی امینی که به عنوان مهره ای پیچیده برای امریکا و نخست وزیری اصلاح طلب شهرت یافته بود و در عین حال با نزدیک کردن خود به برخی از مراجع قم، بین مردم محبوبیتی کسب کرده بود بر اساس توافق پنهانی شاه با "جان، اف، کندی" رئیس جمهوری وقت امریکا کنار گذاشته شد و سرانجام پس از تغییر و تحولاتی، پست صدارت به یکی از نزدیکترین مهره های سرسپرده شاه - امیر اسدالله علم - سپرده شد.

در دوران صدارت علم حوداثی رخ داد که بخشی از آن حوادث شامل هجرت امام خمینی می شود، این گزارش به بررسی تبعید آفتاب یا هجرت امام خمینی (س) می پردازیم.

فضای باز سیاسی که بر اساس تز حزب دموکرات امریکا و شخص کندی درکشورهای مختلف و از جمله ایران ایجاد شده بود، با اجرای چند رفورم اجتماعی از سوی شاه و بر اثر عواملی به صورت یک موضوع فراموش شده درآمد. در چنین شرایطی شاه مصمم به اجرای طرحها و برنامه هایی شد که از سوی امریکا دیکته شده بود. نخست، لایحه اصلاحات ارضی در نوزدهم دی ماه 1340 همراه با تبلیغات فراوانی به تصویب رسید و بلافاصله به مرحله اجرا گذاشته شد که مخالفت چندی را به دلایل بسیار که بررسی آنها در مجال این نوشته نیست به دنبال نداشت.

برنامه رفورمیستی اصلاحات ارضی، هر چند یک طرح امریکایی بود، اما از سوی ابرقدرت دیگر جهان - به رغم وجود تنشهایی که در آن زمان بین امریکا و شوروی وجود داشت - مورد استقبال قرار گرفت و رسانه های گروهی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی (اسم و عنوانی که در آن ایام، یدک می کشید) از جمله روزنامه "پراودا" و رادیو مسکو به تجلیل از آن پرداختند.

امام خمینی که نسبت به اهداف پشت پرده امریکا از اجرای اصلاحات ساختگی آگاهی کامل داشت و نه تنها لایحه اصلاحات ارضی را در جهت منافع کشاورزی نمی دانست بلکه آن را گامی زمینه ساز برای حرکتهای آتی رژیم در جهت وابستگی بیشتر به آمریکا و غرب ارزیابی می کرد. اما در عین حال مخالفت مجرد با تصویب لایحه اصلاحات ارضی می توانست مورد بهره برداری تبلیغاتی رژیم در بین دهقانان قرار گیرد لذا امام مترصد فرصتهای آتی و فراهم نمودن زمینه قیام عمومی بود.

برنامه دیگر شاه طرح موضوعی به نام "لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی" بود. روزی این مسئله از طرف دولت، سر و صدای چندانی نشد تا اینکه روزنامه ها خبر تصویب آن را در هیات دولت منتشر کردند. روزنامه کیهان در شانزدهم مهرماه 1341 تیتر اول خود را با این عنوان برگزید:

"طبق لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی که در هیات دولت به تصویب رسید، به زنان حق رای داده شد. "

تفویض حق رای به زنان - که تیتر اول روزنامه ها شده بود - در ظاهر امر، اقدامی خلاف شرع و ضد اسلامی نبود. اما رژیم شاه با تصویب این لایحه، اهداف دیگری را دنبال می کرد که آماده کردن زمینه برای تجاوز به قرآن و اسلام، دستکاری در قانون اساسی و انجام تغییراتی در برخی از اصول آن و باز کردن دست آن دسته از افرادی که اجرای قوانین اسلامی را، مانعی در اجرای اغراض خود می دانستند، از آن جمله بود.

به عبارت دیگر، رژیم می خواست در زیر سرپوش "اعطای حق رای به زنان" ضمن حذف قید اسلام از شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان و ادای سوگند به کتاب آسمانی به جای قرآن علاوه بر نوعی اسلام زدایی، هرگونه مخالفتی با تصویبنامه را " مخالفت با حقوق زن و آزادیهای مشروع او" جلوه دهد.

زمانی که روزنامه های عصر تهران به قم رسید نارضاییهایی در طبقات مختلف مردم بویژه روحانیان پدید آمد. مراجع قم از جمله امام خمینی در همان شب، با تشکیل جلسه ای به بحث و تبادل نظر پرداختند.

حجت الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی در این زمینه خاطره های جالبی دارد و درباره تشکیل این جلسه می گوید: ". . . در این مقطع (پس از طرح لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی) امام یک جلسه ای تشکیل دادند. گویا جلسه اول در خانه مرحوم حاج شیخ مرتضی حائری تشکیل شد که امام و بعضی از مراجع دیگر شرکت داشتند. ایشان در آن جلسه اعلام خطر می کنند و بالاخره تصمیم گرفته می شود که با این مسئله مخالفت نمایند. خوب، طبیعی است که بر داشتن قید قسم به قرآن و شرط اسلام، چیز خطرناکی است و بی شک می بایست مخالفت می شد، ولی در اینکه منتخب باید زن هم باشد امام می فرمودند: شما مردها که رای دادید چه کردید که آنها بکنند؟ می خواستند یک شعار مترقی را از دست آنها بگیرند و به این شکل، مخالفت می کردند. همه اینها و بخصوص در شرط اول - بهانه خوبی برای شروع مبارزه در این زمان یکی از کارهایی که امام انجام داد، این بود که با علمای شهرستانها تماس گرفتند که همگی جمع شوند و مجمعی تشکیل بدهند به نام مجمع فضلا با مدرسین، که من هم عضو آن بودم. قرار شد افرادی تعیین شوند که به اطراف بروند و من برای جنوب - یعنی یزد و رفسنجان و کرمان - انتخاب شدم. امام نامه هایی نوشتند، در یزد به آقای صدوقی، در کرمان برای آقای صالحی و در رفسنجان هم خود من ماموریت داشتم که سخنرانی کنم. آقایان دیگر نیز هر کدام به جایی رفتند. یکی به اصفهان، یکی به شیراز، دیگری به مشهد و. . . چون امام خودشان نامه ها را می نوشتند و افراد را برای بردن آن تعیین می کردند من نامه را برداشتم، بردم یزد و به آقای صدوقی دادم. سخنرانی هم کردم، برای مردم رفسنجان نیز سخنرانی کردم. در این باره توضیح دادم که ما چه می گوییم و رژیم چه می خواهد. به کرمان که رسیدم پیش آنکه جلسه ای داشته باشم، آقای نجفی (مرعشی نجفی) از قم با آقای صالحی تلگراف زده بود که رژیم خواسته علما را پذیرفته است. یعنی مسئله تمام شد. همانجا من با قم تماس گرفتم معلوم شد که امام از این مقدار که رژیم پشنهادات خود را پس گرفته راضی نیست. اینجا نزدیک بود یک کلاهی سر آقایان بگذارند و بین آنها تفرقه بیندازند. از مواردی که همه آقایان شرکت کرده و در مبارزه متفق شده بودند اینجا بود. رژیم هم به طور نیم بند، یک چیزی را قبول کرده بود و بعضی آقایان هم آن حرف را پذیرفته بودند و طبعا این خطر وجود داشت که بین آنها تفرقه بیفتد. این اولین جایی بود که اختلاف بروز کرد و امام پیروز شد، با اینکه بعضی از آقایان حرف دولت را قبول کرده بودند، امام فرمودند: من این را قبول ندارم. نیروهای مبارز هم همراه امام ایستادند و این باعث شد که رژیم قدم دوم را بردارد و قانون مذکور را لغو کند و حرفش را پس بگیرد".

همانگونه که از خاطرات حجه الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی استنباط کردیم شاه و دولت دست نشانده اش، به رغم همه تبلیغات، ارعاب و تهدیدها و اعمال سیاستهای گوناگون نتوانست در قبال موضعگیریهای سرسختانه امام خمینی (ره) مقاومت کند.

اسدالله علم در مصاحبه ای مفتضحانه ناگزیر شد تصویب نامه مربوط به لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی را ملغی الاثر اعلام کند و این موضوع، پیروزی بزرگی برای اسلام، مسلمین و ملت ایران بود.

هر چند غائله شوم انجمنهای ایالتی و ولایتی پایان پذیرفته بود، اما رسالت اسلامی امام خمینی و مسئولیت سنگین ایشان در برابر ملت و کشورش همچنان بر دوششان سنگینی می کرد و ایشان را به خروش و حرکت و مددکاری در راه پیشبرد آرمانهای مقدس اسلامی و ملی فرا می خواند.

امام خمینی در این قیام کوتاه مدت جامعه روحانیت علیه "تصویبنامه" به حق دریافت که ملت ایران به اسلام و روحانیت، سخت وفادارند و تبلیغات زهرآگین استعمار و ایادی آن علیه روحانیت که بیش از نیم قرن در ایران بشدت ادامه داشته است نتوانسته توده ها را نسبت به پیشوایان اسلامی بدبین سازد و از پیروی آنان بازدارد و میان ملت و روحانیت جدایی افکند.

رژیم شاه که از ضربه های کوبنده روحانیت و به ویژه شخص امام خمینی خشمگین بود به ترفندهای تازه ای دست زد و آن ایجاد تبلیغات تند و زننده در مطبوعات وابسته اش بود. امام که به نقشه های مرموز رژیم پی برده بود و به این نکته آگاهی داشت که رژیم شاه درصدد اجرای طرح و نقشه تازه ای در اجرای خواستهای امپریالیسم و صهیونیسم است با ایفای نقشی هوشیارانه، برای فروزان نگهداشتن آتش انقلاب و شور و خروش توده ها با تمام قدرت می کوشید. از سوی دیگر رژیم شاه که در پشت پرده، دست به کار طرح نقشه ای به منظور پیاده کردن رفورم امریکایی باصطلاح " انقلاب سفید" بود و نمی خواست پیش از آمادگی کافی، بار دیگر با ملت و روحانیت روبرو شود در مقام پیشگیری از بحرانی تازه و به منظور جلب نظر روحانیت دست به اقداماتی زد که از جمله آنها ترتیب ملاقات معاون نخست وزیر با علمای قم و اظهار تاسف از نوشته های برخی جراید علیه روحانیت بود. اما چند روز بعد با دست زدن به رفراندوم قلابی جهت پیاده کردن طرح آمریکایی انقلاب سفید، زمینه ای فراهم شد که امام خمینی بار دیگر مرحله تازه ای از مبارزه را آغاز کرد و بدینسان آتش انقلاب اسلامی را برای همیشه شعله ور ساخت.

روز 19 دی ماه 1341 شاه در یک اجتماع ساختگی وصول به اصطلاح 6 گانه انقلاب شاه و ملت را اعلام کرد. این اقدام که بر اساس دستور کاخ سفید امریکا به شاه دیکته شده بود معلول علتهایی بود که سیاستمداران واشنگتن از سالها پیش، آن را مد نظر داشتند. جلوگیری از خطر جنبش دهقانان و کارگران، باز کردن راه نفوذ و دخالت مستقیم ستون پنجم و عوامل بیگانه در ادارات و سازمانهای دولتی، گسیل جمعی از جاسوسهای ورزیده، ماهر و کارآزموده ساواک به روستاها، با هدف کنترل شیوه های روشنگرانه طبقه دهقان و روستایی و همچنین استفاده از نیروهای انسانی ارزان برای کار در کارخانه های مونتاژ و سرانجام تبیین شعارهای پر زرق و برق و فریبنده اصلاحات، تحت عنوان "الغای رژیم ارباب و رعیتی" و سهیم کردن کارگران در سود کارخانه ها از ترفندهای موذیانه رژیم بود. برای رسیدن به چنین اهدافی تمام دستگاههای تبلیغاتی رژیم به کار افتادند و در سطحی گسترده پیرامون آنچه شاه به عنوان "انقلاب سفید" مطرح ساخته بود در بوقهای خود دمیدند.

در آن شرایط بسیاری از سیاستمداران حرفه ای و حتی برخی از مقامات روحانی محتاطانه با انقلاب قلابی ساخت شاه روی خوش نشان دادند. تنها امام خمینی بود که با آگاهی از عواقب کار و برنامه های شاه، بار دیگر علم مبارزه را بر دوش گرفت و در حضور جمعی از مقامات روحانی، پیامد زیانبار طرح آمریکایی شاه را افشا کرد و با عنوان مطالبی با این مضامین که: "آقایان توجه داشته باشند که وضعی که پیش آمده آینده تاریک و مسئولیت ما سنگین و دشوار است. حوادثی که اکنون در جریان است اساس اسلام را با خطر نابودی تهدید می کند. توطئه حسابشده ای علیه اسلام و ملت و استقلال ایران تنظیم شده و باید توجه داشت که این حادثه را نمی توان با غائله تصویبنامه مقایسه کرد و با همان ملاک نسبت به این ماجرا برخورد نمود. . . بزرگترین کاری که از ما ساخته است بیدار کردن و متوجه ساختن مردم است. آن وقت خواهید دید که دارای چه نیروی عظیمی خواهیم بود که زوال ناپذیر است و توپ و تانک هم حریف آن نمی شود.

امام خمینی در قبال اعلام رفراندوم شاه با صدور اعلامیه تندی به این امر شدیدا اعتراض کردند و برای نخستین بار با عنوان این مطلب که: ". . . کسانی که در مقابل قانون و ملت مسئول هستند اعلیحضرت را اغفال کردند که به نفع آنان این عمل را انجام دهند. " لبه تیز انتقاد را متوجه شخص شاه ساختند و رفراندوم را عملی اجباری و مقدمه ای برای از بین بردن مواد مربوط به مذهب دانستند و از علمای اسلام خواستند تا وظایف خود را در مقابل اسلام و قرآن ایفا کنند.

رفراندوم قلابی سرانجام صورت گرفت و روزنامه های تحت سانسور شدید رژیم تعداد رای دهندگان را بیش از 5 میلیون و 600 هزار نفر موافق در مقابل 4 هزار و 150 رای مخالف اعلام نمودند. این در حالی بود که چند روز پیش از آن ماموران مسلح شاه با حمله وحشیانه به مردم و روحانیون و کشت و کشتار در مدرسه فیضیه ماهیت پلید خود را نشان داده بودند.

با پایان رفراندوم قلابی شاه در روز ششم بهمن ماه 1341، یکی دیگر از برنامه های ایالات متحده امریکا در ایران به مرحله اجرا درآمد و ساکنان کاخ سفید، سرشار از شادی به شاه تبریک گفتند. جان اف کندی در تلگرامی که برای محمد رضا فرستاد، برگزاری این رفراندوم را "رویدادی تاریخی" دانست و تاکید کرد: ". . . بیش از پیش مایه خوشوقتی است که چنانکه اطلاع می رسد اکثریت عظیم ملت ایران، رهبری آن اعلیحضرت را در راهی که کاملا منعکس کننده خواسته های ایشان است مورد تایید قاطع قرار داده اند. مسلم است که این پشتیبانی ملی، اعتماد آن اعلیحضرت را به درستی راهی که برگزیده اند تقویت کرده و عزم شما را در رهبری کشور خویش به جانب پیروزی در مبارزه ای که برای بهبود زندگانی ملت خود در پیش گرفته اید راسخ تر خواهد ساخت".

شاه نیز در پاسخ تلگرام رئیس جمهور امریکا تاکید کرد: ". . . ما در عین آنکه به گذشته پر افتخار خود مباهات می کنیم نظر به آینده دوخته ایم و می کوشیم تا دوشادوش آزادترین و مترقی ترین ملل جهان در راه ترقی پیش رویم. یقین دارم که ما، در اجرای طرحهای اجتماعی و اقتصادی خودمان می توانیم به حسن نیت دوستان امریکایی خویش اطمینان داشته باشیم".

از پاسخ تلگرام شاه به خوبی برمی آید که او تنها و تنها به "حسن نیت دوستان امریکایی" خود متکی است و همه برنامه ها و طرحها به دستور اربابان امریکایی اش به مرحله اجرا در می آید. اما امریکا هنوز دست بردار نبود و از شاه که مهره ای بلا اراده برای او بود، امتیازات تازه ای می خواست. امتیازاتی که برای ملت ایران جز تحقیر و اسارت و قبول قید بندگی و بردگی، نتیجه دیگری نداشت.

امپریالیسم امریکا در پی تحمیل رفروم اسارتبار "انقلاب سفید شاه" بر ملت ایران، بنیان اقتصادی این کشور را درهم شکسته بود، درصدد اجرای طرح ننگین دیگری تحت عنوان "کاپیتولاسیون" برآمد.

طراحی امریکا برای اجرای این برنامه بدان جهت بود که کاخ سفید با آگاهی از عدم موفقیت شاه در سرکوب نهضتی که امام خمینی آن را بنیان نهاده بود می دانست که در آینده ای نه چندان دور، انقلابی خونین و دامنه دار علیه امریکا و رژیم دست نشانده اش در ایران آغاز خواهد شد و احیای کاپیتولاسیون و گرفتن مزایای کنسولی و قضایی برای اتباع خود در ایران خواهد توانست منافع خود را حفظ کند و در عین حال از فروپاشی نظام دست نشانده اش جلوگیری نماید.

اجرای طرح کاپیتولاسیون، حتی پیش از آغاز رفورم ننگین انقلاب سفید در برنامه ایالات متحده امریکا قرار داشت، منتهی امیدوار بود که اجرای این رفورم، موجب پیشگیری جنبش مردمی گردد و دیگر نیازی به دخالت نظامیان امریکا در ایران نباشد، لذا روی این پیشنهاد که بنا به گفته یکی از مقامات وزارت خارجه ایران در اسفندماه 1340 به ایران داده شده بود پافشاری چندانی نشد. اما قیام خونین پانزدهم خرداد و اوج روز افزون نهضت امام خمینی و نتیجه گزارشهای کارشناسان امریکایی، نشاندهنده عدم موفقیت رژیم شاه در جلب رضایت توده ها بود و بدین جهت، رژیم شاه را تحت فشار قرار داد.

رژیم شاه که بقای خود را در حمایت کاخ سفید می دانست بلافاصله دست به کار شد و به گونه ای شتابزده، لایحه ای مبنی بر مصونیت مستشاران و دیگر تبعه امریکا در ایران را که در تاریخ سیزدهم مهرماه 1342 در کابینه اسدالله علم به تصویب رسیده بود به مجلس سنا برد و در مرداد 1343، آن در مجلس سنا به تصویب رسانید.

دولت حسنعلی منصور، این لایحه را در تاریخ 21 مهرماه 1343 به مجلس شورای ملی برد و نمایندگان این مجلس فرمایشی با یک قیام و قعود، آن را تصویب کردند و بدین ترتیب، کاپیتولاسیون قرن نوزدهم را در قرن بیستم زنده ساختند و ننگ تازه ای برای خاندان پهلوی آفریدند.

رژیم شاه بخوبی آگاه بود که ملت ایران، در برابر تحمیل چنین ننگی ساکت نخواهد نشست و سکوت نخواهد کرد، لذا با تمام توان کوشید با کنترل شدید رسانه های گروهی و اعمال سانسوری همه جانبه تا آنجا که ممکن است از افشای این خیانت جلوگیری کند. مطبوعات آن روز، هیچ اشاره ای به تصویب لایحه کاپیتولاسیون نکردند، بلکه با طرح و انعکاس مطالب انحرافی و سرگرم کننده، وضعی پدید آورند که مردم را در حالت بی تفاوتی نسبت به موضوع نگه دارند. به راه انداختن کارناوالهای بااصطلاح شادمانه به مناسبت سالروز تولد شاه در روز چهارم آبان و اجرای چند طرح دیگر، از جمله همین ترفندهای رژیم و دولت بود، غافل از اینکه، اموری که به سرنوشت جامعه و کشور بستگی دارد و آینده ایران را تهدید می کند از نظر تیزبین علمای آگاه دور نمی ماند.

هنوز چند روز از احیای تصویب لایحه کاپیتولاسیون نگذشته بود که نشریه داخلی مجلس شورا که متن کامل مذاکرات نمایندگان و رئیس دولت را منعکس کرده بود به دست امام خمینی رسید و ایشان با مطالعه آن، دریافت که رژیم شاه بار دیگر به چه خیانت بزرگی که در اصل به بنیان استقلال کشور ضربه وارد کرده، دست زده است. امام با آگاهی از این موضوع، آن چنان به خشم آمد که هیچگاه سابقه نداشت. خبرهای مربوط به نگرانیها و آشفتگیهای امام بتدریج به اطلاع قشرهای مختلف مردم رسید، به گونه ای که بسیاری به منظور کسب اطلاع از چگونگی موضوع از شهرهای دور و نزدیک به قم آمدند و با ایشان ملاقات نمودند.

رهبر انقلاب به منظور افشای خیانت پشت پرده ای که علیه کشور و مردم ایران صورت گرفته بود، تصمیم گرفت با صدور اعلامیه و با ایراد سخنرانی، توده ها را که ایشان را تنها مامن و ملجا خود می دانستند آگاه سازد. در اجرای این هدف، ابتدا پیکهایی همراه نامه به شهرستانهای مختلف اعزام داشت و علما و روحانیون مرکز و شهرستانها را از وقوع حادثه مطلع ساخت و خود نیز با مقامات روحانی قم به گفتگو نشست و مراتب را به اطلاع آنان رسانید تا بدین وسیله آنان را به حرکت درآورد و با خود همراه سازد و تا حدودی نیز در این کار به توفیقهایی دست یافت.

زمینه از هر جهت فراهم شد و امام خمینی تصمیم نهایی را برای افشاگری و رسوا ساختن شاه و دار و دسته اش گرفته بود روز ایراد سخنرانی بیستم جمادی الاخر سال 1384 مطابق با چهارم آبان 43 تعیین و از قبل به اطلاع مردم رسید و سیل جمعیت از تهران و شهرستانها برای شنیدن سخنرانی امام و آگاهی از جنایت تازه شاه، راهی قم شدند.

رژیم شاه دچار وحشت شده بود و می دانست، امام خمینی ابعاد گوناگون خیانتهای بزرگی را که به ملت شده است بی پرده با مردم در میان خواهد گذاشت. رژیم در عین حال آن اندازه که از ایجاد نفرت و انزجار در توده های مسلمان ایران علیه امریکا وحشت داشت علیه خویش نگران نبود، زیرا هرگونه مخالفت با امریکا را مساوی با سرنگونی رژیم و از دست دادن تاج و تخت شاهنشاهی می دانست و بدین جهت درصدد برآمد با هر وسیله ممکن از اقدامی که موجب خشم امریکا شود جلوگیری کند.

مشاوران شاه، می دانستند امام خمینی از جمله کسانی نیست که بتوان او را از انجام کاری بازداشت و به عبارت دیگر از تهدید و ارعاب، کاری ساخته نیست، لذا درصدد برآمدند غیر مستقیم و توسط عناصر به ظاهر غیر وابسته و به اصطلاح وجیه المله و با عنوان پند و اندرز خیرخواهانه ، ایشان را از حمله علیه امریکا بازدارند. برای انجام این مقصود، یکی از افراد مورد وثوق دستگاه حاکمه که تا حدودی هم دارای وجهه ای ملی و بیطرف بود روانه قم شد که ضمن ملاقات با رهبر انقلاب، ایشان را از حمله به امپریالیسم و ایجاد فضای ضد امریکایی در محیط مذهبی ایران برحذر دارد.

این شخص، چند روز پیش از موعد مقرر به قم آمد. امام فرستاده شاه را نپذیرفت و سرانجام با اصرار زیاد موفق به دیدار با شهید حاج آقا مصطفی خمینی فرزند ارشد امام شد و پیام شاه را اینچنین بازگو کرد.

"امریکا به منظور کسب وجهه در میان مردم ایران با تمام قدرت فعالیت می کند و پول می ریزد و از نظر قدرت در موقعیتی است که هرگونه حمله به آن مراتب خطرناکتر از حمله به شخص اول مملکت است! آیت الله خمینی اگر این روزها بنا دارند نطقی ایراد کنند باید خیلی مواظب باشند که به دولت امریکا برخوردی نداشته باشد که خیلی خطرناک است و با عکس العمل تند و شدید آنان مواجه خواهد شد. دیگر هر چه بگویند، حتی حمله به شخص شاه چندان مهم نیست! "1

امام خمینی با شنیدن این پیام، دریافت که عمده ترین نقطه ضعف شاه در آن شرایط در تحریک کردن افکار توده ها و شورانیدن آنان علیه امپریالیسم امریکا منشا همه مفاسد ایران ست. از این رو، در سخنرانی و اعلامیه تاریخی خود، با شدیدترین لحن امریکا را به باد انتقاد و اعتراض گرفت.

روز بیستم جمادی الاخر 84 مصادف با میلاد بانوی انقلابی اسلام حضرت فاطمه زهرا (س) و زاد روز امام خمینی، شهر مقدس قم حالتی دیگر گونه داشت. در همه خیابانهای آن، جمعیت انبوهی که از تهران و شهرستانها به منظور شنیدن سخنان تاریخی امام به این شهر آمده بودند موج می زد. منزل امام و کوچه های اطراف آن و باغ اناری که در جوار منزل ایشان بود دهها هزار تن گرد آمده بودند. هوای آبان ماه در شهر قم، نسبتا سرد بود، اما مردم بی توجه به سرمای هوا در اشتیاق شنیدن سخنرانی امام، بیتابی می کردند.

ساعت تقریبا، 30/8 بامداد را نشان می داد که رهبر انقلاب با چهره ای افروخته، چشمانی از شدت خشم و خستگی و بیخوابی سرخ شده، جبینی گره خورده و قیافه ای آراسته و جذاب در مقابل مردم ظاهر شد. مردم با شعار صلوات نسبت به ایشان ابراز احساسات کردند. بسیاری با دیدن قیافه افروخته و اندوهبار ایشان به گریه افتادند و آنگاه آیه شریفه استرجاع - انالله و انا الیه راجعون - از زبان ایشان جاری شد، صدای گریه و شیون در فضا طنین افکند. حال و وضع امام خمینی نیز به هنگام ایراد نطق، سخت بحرانی بود و سرانجام رهبر انقلاب نطق تاریخی خود را به این شرح ایراد کردند:

متن سخنرانی تاریخی امام خمینی علیه کاپیتولاسیون:

بسم الله الرحمن الرحیم

انالله و انا الیه راجعون (گریه حضار)

من تاثرات قلبی خودم را نمی توانم اظهار کنم. قلب من در فشار است. از روزی که مسائل اخیر ایران را شنیدم، خوابم کم شده، (گریه حضار)، ناراحت هستم، قلبم در فشار است، من با تاثرات قلبی روزشماری می کنم: چه وقت مرگ پیش بیاید(گریه شدید حضار).

ایران دیگر عید ندارد، عید ایران را عزا کردند(ادامه گریه حضار)، عزا کردند و چراغانی کردند. عزا کردند و دسته جمعی رقصیدند، ما را فروختند، استقلال ما را فروختند، باز هم چراغانی کردند، پایکوبی کردند.

اگر من به جای اینها بودم، این چراغانیها را منع می کردم، می گفتم بیرق سیاه بالای سربازارها بزنند، بالای سر خانه ها بزنند، چادر سیاه بالا ببرند.

عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت (گریه حضار) عظمت ارتش ایران را پایکوب کردند. قانونی به مجلس بردند که در آن، اولا ما را ملحق کردند به "پیمان وین" و ثانیا الحاق کردند به آن که تمام مستشاران نظامی امریکا، با خانواده هایشان با کارمندان فنی شان، با کارمندان اداری شان، با خدمه شان و با هر کسی که به آنها بستگی دارد از هر جنایتی که در ایران بکنند مصون هستند.

اگر یک خادم امریکایی، یا یک آشپز امریکایی، مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترور کند، زیر پای خود منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلو او را بگیرد! دادگاههای ایران حق محاکمه ندارد! باید پرونده به امریکا برود و در آنجا اربابها را معین کند!

دولت سابق، این طرح را تصویب کرده بود و به کسی نگفت. دولت حاضر، این تصویبنامه را چندی پیش به مجلس سنا برد و با یک قیام و قعود مطلب را تمام کرد و باز نفسشان در نیامد، چند روز پیش، این تصویبنامه را به مجلس شورا بردند، در آنجا صحبتهایی شد، بعضی از وکلا مخالفتهایی کردند، لیکن مطلب را گذراندند، با کمال وقاحت گذراندند. دولت با کمال وقاحت از این امر ننگین طرفداری کرد، ملت ایران را از سگهای امریکایی پست تر کردند! اگر کسی یک سگ امریکایی را با اتومبیل زیر بگیرد او را بازخواست می کنند، حتی اگر شاه ایران یک سگ امریکایی را زیر بگیرد، مورد بازخواست قرار می گیرد، ولی چنانچه یک آشپز امریکایی، شاه ایران را زیر بگیرد، بزرگترین مقام را زیر بگیرد، کسی حق تعرض ندارد. چرا؟ برای اینکه می خواستند وام بگیرند، امریکا خواست که این کار انجام شود.

بعد از چند روز، یک وام دویست میلیون دلاری از امریکا تقاضا کردند، مورد تصویب قرار گرفت که در ظرف پنج سال، مبلغ مزبور را به دولت ایران بپردازند و در ظرف ده سال 300 میلیون دلار، بازپس بگیرند. می فهمید یعنی چه؟ دویست میلیون دلار هر دلاری 8 تومان - در ظرف پنج سال به منظور هزینه های نظامی به دولت ایران وام بدهند و در ظرف ده سال 300 میلیون دلار پس بگیرند. یعنی صد میلیون دلار - 800 میلیون تومان - از ایران در ازاء این وام، سود بگیرند. معذلک ایران برای این دلارها خودش را فروخت، استقلال ما را فروخت، ما را جز اول مستعمره حساب کرد، ملت مسلم ایران را در دنیا از وحشیها عقب مانده تر معرفی نمود!

ما با این مصیبت چه کنیم؟ روحانیون با این مصایب چه کار کنند؟ عرض خود را به کدام مملکت برسانند؟ سایر ممالک خیال می کنند این ملت ایران است که اینقدر خود را پست نموده، نمی دانند که این دولت ایران است، این مجلس ایران است، این مجلسی است که ارتباطی به ملت ندارد، این مجلس سرنیزه است، این مجلس چه ارتباطی به ملت دارد؟ ملت ایران به این وکلا رای نداده است، بسیاری از علمای طراز اول و مراجع، انتخابات را تحریم کردند وملت از آنان تبعیت کرده رای نداد، لیکن زور سر نیزه اینان را آورد بر کرسی نشانید.

اینها دیدند که با نفوذ روحانی نمی توانند هر کاری را انجام دهند، می خواهند نفوذ روحانی را از بین ببرند. در یکی از کتابهای تاریخ که امسال به طبع رسیده و در مدارس به بچه های ما تدریس می شود بعد از ذکر مطالبی دروغ و خلاف واقع، نوشته است: اکنون معلوم شد که قطع نفوذ روحانیت، به نفع و رفاه حال این ملت است. آنها بخوبی دریافتند که اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد، این ملت یک روز اسیر انگلیس و روز دیگر اسیر امریکا باشد. اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد اسرائیل، اقتصاد ایران را قبضه کند، نمی گذارد کالاهای اسرائیل - آن هم بدون گمرک - در ایران فروخته شود. اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد اینها خودسرانه چنین قرضه سنگینی را بر ملت ایران تحمیل کنند. اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد در بیت المال چنین هرج و مرجی واقع شود. اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد هر دولتی هر کاری که خواست انجام دهد، هر چند صددرصد بر ضد ملت باشد. اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد، مجلس به این صورت مبتذل درآید، نمی گذارد مجلس با سر نیزه درست شود تا چنین فضاحتی ببار آورد. اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد دختر و پسر در آغوش هم کشتی بگیرند - چنانکه در شیراز شده است - اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد دختران عفیف مردم در مدارس، زیر دست جوانها باشند و زنها را به مدرسه پسرانه و مردها را به مدرسه دخترانه بفرستند و فساد راه بیندازند. اگر نفوذ روحانیون باشد، تو دهن این دولت می زند، تو دهن این مجلس می زند، وکلا را از مجلسین بیرون می ریزد. اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد عده ای به اسم وکیل بر ملت تحمیل شده، بر سرنوشت مملکتی حکومت کنند. اگر نفوذ روحانیون باشد نمی گذارد، یک دست نشانده امریکایی این غلطها را بکند، از ایران بیرونش می کنند.

نفوذ روحانی مضر به حال ملت است؟ ! نه خیر، مضر به حال شماست! مضر به حال شما خائن هاست، نه مضر به حال ملت. شما می دانید که با نفوذ روحانی نمی توانید هر کاری را انجام دهید، هر غلطی را بکنید، می خواهید نفوذ روحانی را از بین ببرید. شما گمان کردید که با صحنه سازی می توانید میان روحانیین اختلاف بیندازید؟ این خواب باید در مرگ برای شما حاصل شود، نمی توانید چنین کاری را انجام دهید، روحانیین با هم هستند.

من تمام روحانیین را تعظیم می کنم. من بار دیگر دست تمام روحانیین را می بوسم، آن روز اگر دست مراجع را بوسیدم امروز دست کاسب را هم می بوسم.

(گریه حضار و احساسات شدید)

آقایان! من اعلام خطر می کنم.

ای ارتش ایران! من اعلام خطر می کنم.

ای سیاسیون ایران! من اعلام خطر می کنم.

ای بازرگانان ایران! من اعلام خطر می کنم.

ای علمای ایران! ای مراجع اسلام! من اعلام خطر می کنم.

ای فضلا! ای طلاب! ای حوزه های علمیه! ای نجف! ای قم! ای مشهد! ای تهران! ای شیراز! من اعلام خطر می کنم.

خطر دارد، معلوم می شود زیر پرده چیزهایی است که ما نمی دانیم، در مجلس گفتند: نگذارید پرده ها بالا برود. معلوم می شود برای ما خوابهایی دیده اند. . . از این بدتر چه خواهند کرد؟ از اسارت بدتر چیست؟ از ذلت بدتر چه می باشد؟ چه می خواهند بکنند؟ اینها چه خیالی دارند؟ این قرضه دلار چه بر سر این ملت آورد؟ آیا باید این ملت فقیر در ظرف ده سال صد میلیون دلار - هشتصد میلیون تومان - نفع پول به امریکا بدهد؟ در عین حال برای چنین قرضه ای ما را بفروشید.

نظامیهای امریکا و مستشاران نظامی امریکا، برای شما چه نفعی دارند؟ ! اگر این مملکت اشغال امریکاست پس چرا اینقدر عربده می کشی؟ چرا اینقدر دم از ترقی می زنی؟ ! اگر این مستشاران، نوکر شما هستند پس چرا از اربابها بالاترشان می برید؟ اگر نوکرند با آنان مثل سایر نوکرها عمل کنید؟ اگر کارمند شما هستند شما هم مثل سایر ملل که با کارمندانشان عمل می کنند با اینان رفتار نمایید؟ اگر مملکت ما اشغال آمریکاست اعلام کنید، پس ما را از این مملکت بیرون بریزید.

چه می خواهند بکنند؟ این دولت به ما چه می گوید؟ این مجلس با ما چه کرد؟ این مجلس غیر قانونی، این مجلس غیر قانونی، این مجلس مجرم، این مجلسی که به فتوا و به حکم مراجع تقلید تحریم شده است، این مجلسی که به ادعا دم از استقلال و انقلاب می زند و می گوید: ما از انقلاب سفید، آمده ایم!

من نمی دانم کجاست این انقلاب سفیدی که اینقدر روی آن جار و جنجال راه انداخته اند؟ ! خدا می داند که من مطلعم و رنج می برم، من مطلعم از این دهات و شهرستانهای دور افتاده و از این قم عقب مانده، من مطلعم از گرسنگی مردم و از وضع نابسامان زراعت و فلاحت مردم. برای این مملکت فکری کنید، برای این ملت فکری کنید، اینقدر قرض روی قرض نیاورید، اینقدر نوکر نشوید. البته دلار نوکری هم دارد! دلارها را شما بگیرید استفاده کنید، نوکری را ما بکنیم! اگر ما زیر اتومبیل، یک امریکایی رفتیم کسی حق ندارد به امریکاییها بگوید بالای جشم شما ابروست! !

آن آقایانی که می گویند باید خفه شد و دم در نیاورد آیا در این مورد هم می گویند باید خفه شد؟ در این جا هم ساکت باشیم و دم در نیاوریم؟ ! ما را بفروشند و ما ساکت باشیم؟ ! استقلال ما را بفروشند و ما ساکت باشیم؟ !

والله گناهکار است کسی که داد نزند، والله مرتکب کبیره است کسی که فریاد نزند. (احساسات شدید حضار)

ای سران اسلام! به داد اسلام برسید.

ای علمای نجف! به داد اسلام برسید.

ای علمای قم! به داد اسلام برسید، رفت اسلام (گریه شدید حضار)

ای ملل اسلام! ای سران ملل اسلام! ای روسای جمهور ملل اسلامی! ای سلاطین ملل اسلامی! به داد ما برسید، ای شاه ایران! به داد خودت برس!

ما چون ملت ضعیفی هستیم و دلار نداریم باید زیر چکمه امریکا برویم؟! امریکا از انگلیس بدتر، انگلیس از امریکا بدتر، شوروی از هر دو بدتر، همه از هم بدتر، و همه از هم پلیدترند، لیکن امروز سر و کار ما با امریکاست.

رئیس جمهور امریکا بداند، این معنا را بداند که امروز در پیش ملت ما، از منفورترین افراد بشر است که چنین ظلمی به ملت اسلامی کرده است، امروز قرآن با او خصم است، ملت ایران با او خصم است. دولت امریکا این مطلب را بداند که او را در ایران ضایع و مفتضح کردند.

بیچاره آن وکلا! داد زدند که از این دوستان ما بخواهید که این قدر به ما تحمیل نکنند، ما را نفروشید، ایران را به صورت مستعمره در نیاورید ولی چه کسی گوش داد؟

از پیمان وین یک ماده را ذکر نکرده اند، ماده 32 اصلا ذکر نشده است، من نمی دانم آن ماده چیست؟ نه تنها من نمی دانم بلکه رئیس مجلس هم نمی داند، وکلا هم نمی دانند که آن ماده چه می باشد، مع الوصف طرح را قبول و امضا کردند، طرح را تصویب کردند گرچه عده ای اظهار کردند که ما نمی دانیم ماده 32 چه می باشد، ممکن است آنها امضا نکرده باشند، آن عده دیگر از وکلا که امضا کردند بدتر از اینان بودند، اینها مشتی جهالند. . .

رجال سیاسی ما و صاحب منصبان بزرگ ما را یکی پس از دیگری از کار برکنار کردند. امروز در کشور ما، در دست رجال سیاسی وطنخواه کاری نیست. ارتش هم بداند که آن را یکی پس از دیگری کنار می گذارند آیا دیگر برای ارتش آبرو باقی ماند که یک فراش امریکایی، یک آشپز امریکایی بر ارتشبد ما مقدم باشد؟ اگر من نظامی بودم استعفا می کردم، اگر من وکیل مجلس بودم استعفا می کردم، من این ننگ را قبول نمی کردم.

باید برای آشپز امریکایی، مکانیک امریکایی، اداری امریکایی، اداری فنی، کارمندان فنی امریکایی و خانواده هایشان مصونیت باشد لیکن علمای اسلام، وعاظ اسلام و خدمتگزاران اسلام، در تبعید و زندان باشند! طرفداران اسلام در بندر عباس و زندان باشند به جرم اینکه روحانی یا طرفدار روحانیت می باشند.

اینها در کتاب تاریخ، سند دست دادند که: رفاه حال این ملت در قطع نفوذ روحانیت است، یعنی رفاه حال این ملت در قطع ید رسول الله می باشد! روحانیونی که از خودشان چیزی ندارند، هر چه دارند از رسول الله دارند، باید قطع ید رسول الله از این ملت بشود! اینها این را می خواهند تا اسرائیل با خیال راحت هر کاری را انجام دهد، تا آمریکا با دل راحت هر چه می خواهد بکند.

امروز تمام گرفتاری ما از آمریکاست، تمام گرفتاری ما از اسرائیل است، اسرائیل هم از آمریکاست، این وکلا هم از امریکا هستند، این وزرا هم از امریکا هستند، همه دست نشانده امریکا هستند، اگر نیستند چرا در مقابل آن نمی ایستند داد بزنند؟ !

من الان در حال انقلاب هستم، حافظه ام درست کار نمی کند، نمی توانم مطلب را خوب به یاد بیاورم. در مجلسی از مجالس سابق که مرحوم آقا سید حسن مدرس، وکیل بود دولت روسیه التیماتومی به ایران داد که اگر طرح ما را - در قضیه ایکه الان به یاد ندارم - نپذیرید از راه قزوین حمله کرده تهران را می گیریم! دولت وقت به مجلس فشار آورد که این طرح را تصویب کند.

یکی از مورخین امریکایی می نویسد: یک روحانی دست به عصا (مرحوم مدرس) آمد پشت تریبون ایستاد و اظهار کرد: اکنون که بناست از بین برویم چرا سند نابودی خود را شخصا امضا کنیم؟ مجلس به واسطه مخالفت او جرائت پیدا کرد و طرح را رد کرد. شوروی هم هیچ غلطی نتوانست بکند.

روحانی این چنین است، یک روحانی لاغر ضعیف، یک مشت استخوان، التیماتوم و پیشنهاد دولت مقتدر روسیه را رد کرد. امروز هم اگر یک روحانی در مجلس بود نمی گذاشت این کار انجام بشود. برای همین است که می خواهند نفوذ روحانیت را قطع کنند، تا به آمال و آرزوهایشان برسند!

آنقدر مطالب انباشته است، آنقدر مفاسد در این کشور زیاد است که من با این حالم، با این سینه ام نمی توانم مطالب را آن مقداری که می دانم به عرض شما برسانم. لکن شما موظفید این مطالب را به رفقای خود برسانید، . علما موظفند که ملت را آگاه کنند، ملت موظف است که در این امر صدا بلند کند، به مجلس اعتراض کند، به دولت اعتراض کند که چرا چنین کاری کردید؟ ! چرا ما را فروختید؟ شما که وکیل ما نیستید اگر وکیل هم بودید چون خیانت کردید خودبه خود از وکالت ساقط می شوید. این خیانت به کشور است، خدایا اینها به کشور خیانت کردند، خدایا این دولت به کشور ما خیانت کرد، به اسلام خیانت کرد، به قرآن خیانت کرد، وکلای مجلسین آنهایی که با این امر موافقت نمودند خیانت کردند، وکلای مجلس سنا این پیرمردها خیانت کردند، وکلای مجلس شورا آنهایی که به این امر رای دادند به کشور خیانت کردند، اینها وکیل نیستند، دنیا بداند اینها وکیل ایران نیستند اگر هم بودند من عزلشان کردم، از وکالت معزولند و تمام تصویب نامه هایی که تاکنون گذرانده اند بی اعتبار است.

به حسب نص قانون، طبق اصل دوم متمم قانون اساسی تا مجتهدین در مجلس نظارت نداشته باشند قانون هیچ اعتباری ندارد. از اول مشروطه تا به حال، کدام مجتهد نظارت داشته است؟ اگر پنج نفر مجتهد در این مجلس بود، حتی اگر یک روحانی در این مجلس بود تو دهن اینها می زد، نمی گذاشت این کار انجام شود، مجلس را به هم می زد.

من به آن وکلایی که به ظاهر مخالفت کردند این اعتراض را دارم که اگر واقعا مخالف بودید چرا خاک به سرتان نریختید؟ چرا بلند نشدید یقه آن مردک را بگیرید؟ آیا معنای مخالفت این است که بگویید ما مخالفیم و سر جای خود بنشینید؟ و آن همه تملق بگویید؟ باید هیاهو کنید، باید بریزید وسط مجلس، نگذارید چنین مجلسی وجود پیدا کند و این طرح را از مجلس بیرون ببرید، به صرف اینکه من مخالفم کار درست می شود؟ دیدید که می گذرد.

ما این قانون را که باصطلاح خودشان گذرانیده اند قانون نمی دانیم. ما این مجلس را، مجلس نمی دانیم، ما این دولت را، دولت نمی دانیم. اینها، خائنند، خائن به کشورند.

خداوندا امور مسلمین را اصلاح کن (آمین جمعیت) خداوندا دیانت مقدسه اسلام را عظمت عنایت فرما (آمین حضار)

خداوندا افرادی را که به این آب و خاک خیانت می کنند، به اسلام خیانت می کنند، به قرآن خیانت می کنند نابود کن (آمین پر شور حضار)

والسلام علیکم و رحمه الله

در اینجا مناسب می دانیم متن لایحه ای را که در جلسات سری و محرمانه مجلسین سنا و شورا به تصویب رسید و عنوان "کاپیتولاسیون" بر خود گرفت. عینا نقل کنیم:

"ماده واحده: با توجه به لایحه شماره 18-2291- 2157 - 25/11/1342 دولت و ضمایم آن که در تاریخ 21/11/42 به مجلس سنا تقدیم شده به دولت اجازه داده می شود که رئیس و اعضای مستشاری نظامی ایالات متحده را در ایران که به موجب موافقت نامه های مربوطه در استخدام دولت شاهنشاهی می باشد از مصونیتها و معافیتهایی که شامل کارمندان اداری و فنی موصوف در بند - و - ماده اول قرارداد وین که در تاریخ 18 آوریل 1961 مطابق 29 فروردین ماه 1340 به امضا رسیده است می باشد برخوردار نماید".

نکته جالب این است که این لایحه در نیمه شب (ساعت 24) با قیام و قعود سناتورها از تصویب گذشت و بد نیست که توضیحات آقای میرفندرسکی معاون وزارت خارجه وقت به سناتورها را در نیمه های شب پیرامون این لایحه ننگین و همچنین گزارش عباس مسعودی: مخبر کمیسیون خارجه سنا را منعکس نماییم تا ملت ایران، به دلایل خشم امام خمینی در آن زمان، بیشتر آگاهی یابند. متن همین مذاکرات بود که چند روز پس از تصویب لایحه به دست امام رسید و ایشان را به ایراد آن نطق تاریخی واداشت:

دکتر صدیق: خوب است آقای معاون وزارت امور خارجه راجع به این مطالبی که در آنجا قید شده است توضیحاتی بدهند. راجع به این معافیتهایی که در بند - و - ماده اول قرارداد وین، چون متبادر به ذهن نیست اگر ممکن است توضیحاتی لطف کنند.

(از سخنان دکتر صدیق به خوبی می توان دریافت که حتی سناتورها از آنچه قرار بود به آن رای بدهند بی اطلاع بودند!)

رئیس: آقای معاون وزارت خارجه بفرمایید!

معاون وزارت خارجه (آقای میرفندرسکی): به طوری که سناتورهای عظام اطلاع دارند قرارداد وین که از مجلس سنا گذشت ضمیمه اش یک یادداشتی بود که بین وزارت امور خارجه و سفارت امریکا در تهران مبادله شده بود. یادداشت ضمیمه عبارت از این بود که مستشاران نظامی امریکایی که در خدمت شاهنشاهی هستند از مزایا و مصونیتهایی که طبق قرارداد وین به کارکنان فنی سفارتخانه ها تعلق می گیرد برخوردار شوند - این کارمندان به طوری که تعریف شده اند در بند - و - از ماده اول، اصطلاح مامور اداری و فنی، یعنی آن دسته از کارمندان ماموریت که به امور اداری و فنی اشتغال دارند - این یادداشتها بین وزارت خارجه و سفارت امریکا رد و بدل شد، ولی البته قوه قانونی وقتی پیدا می کند که به تصویب مجلسین برسد (دکتر کاظمی: آن مصونیتها و معافیتها را بفرمایید) .

معاون وزارت خارجه: مصونیتها و معافیتها که در یادداشتهایی است که مبادله شده است. . .

رئیس: راجع به کلیات دیگر نظری هست؟ (اظهاری نشد) رای می گیریم به ورود در شور ماده واحده، سناتورهایی که موافق اند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد! ماده واحده مطرح است، آقای مسعودی بفرمایید!

مخبر (عباس مسعودی) : بنده می خواستم برای استحضار خاطر آقایانی که یک قدری در این کار تردید دارند عرض بکنم که این موضوع مکرر در کمیسیون خارجه با حضور تمام اعضا مورد بحث قرار گرفت. متاسفانه الان به غیر از بنده و آقای دکتر حکمت، سایر آقایان اعضای کمیسیون خارجه در جلسه حاضر نیستند که توضیح بدهند. در چند ماه پیش این موضوع با حضور آقای دکتر انصاری معاون سابق وزارت خارجه مطرح شد و مورد توجه و دقت قرار گرفت و به خاطر اینکه قرارداد وین باید اول به تصویب می رسید این را ما متوقف گذاشتیم ولی مطالعات به طور کامل انجام شد و توضیحات لازم را از وزارت خارجه گرفتیم. در مرحله دوم با حضور آقای میرفندرسکی بار دیگر مطرح شد و در همان موقع بود که قرارداد وین به مجلسین پیشنهاد شد و به تصویب رسید. بعد، این گزارش رفت به کمیسیون جنگ، در آنجا مطالعه شد، در آنجا هم مورد تصویب قرار گرفت و برگشت به کمیسیون خارجه، بار دیگر در کمیسیون خارجه مورد تایید قرار گرفت و پیشنهاد شد به مجلسین و این یادداشتهایی که بین وزارت خارجه و سفارت برای امریکا مبادله شده است، اگر اجازه بفرمایید بنده می خوانم. ملاحظه خواهند فرمود که این یادداشتها قانع کننده است و تصور می کنم که نظر آقایان تامین باشد و رفع اشتباه از کسانی که به این موضوع توجه دارند بشود.

رئیس: نسبت به ماده واحده دیگر نظری نیست؟ (اظهاری نشد) رای می گیریم به ماده واحده. سناتورهایی که موافق اند قیام فرمایند. (اکثر برخاستند) تصویب شد. کلیات آخر مطرح است. نظری هست می فرمایید. (اظهاری نشد) رای می گیریم به کلیه لایحه. سناتورهایی که موافق اند قیام فرمایند. (اکثر برخاستند) تصویب شد. برای رای نهایی به مجلس شورای ملی فرستاده می شود. جلسه را ختم می کنیم. ساعت 12 شب مجلس ختم شد!

[به طوری که از مذاکرات مجلس سنا استنباط می شود به این نکته پی می بریم که اولا اکثر سناتورها اصولا به آنچه قرار بود رای بدهند و پی آمدهای آن، آگاهی نداشتند. ثانیا جلسه سنا، در ساعتی تشکیل شده بود که سناتورهای پیر، شتاب داشتند تا هر چه زودتر، کار به پایان برسد و برای خواب و استراحت به کاخهای آنچنانیشان برسند]

چگونگی تصویب لایحه در مجلس شورا نیز، دست کمی از مجلس سنا نداشت. بر اساس اسنادی که بعدا منتشر شد بر این نکته تاکید شده است که: "در مجلسی که جلسات عادی آن معمولا چهار ساعت طول می کشد و برای لایحه بودجه به طور استثنا حداقل پنج ساعت را پیش بینی کرده اند، در این مورد بخصوص علی رغم مذاکرات نمایندگان از جریان عادی خارج شده اند. آن جلسه در ساعت 15/9 دقیقه بامداد رسمیت یافت و قاعدتا می بایستی ساعت یک بعدازظهر ختم شود، ولی مذاکرات را ادامه دادند تا نمایندگان خسته و کوفته و گرسنه بشوند و همان وضع غافلگیری جلسه فوق العاده سنا را پیش بیاورند".

این لایحه سرانجام در مجلس شورا نیز به تصویب نمایندگان رسید و اعتراضات برخی از نمایندگانی که به ظاهر، مخالف تصویب آن بودند به جایی نرسید البته این حرکتها جنبه محکم کاری داشت والا وضعیت مجلس آن زمان و حد و مرز خود فروختگی نمایندگان مجلس فرمایشی به گونه ای نبود که قادر به مخالفت جدی با اینگونه وطن فروشیها باشند.

جالب آنکه در آن ایام، بسیاری از سیاستمداران به ظاهر مخالف رژیم و دولت از طرح این لایحه در مجلس، اطلاع داشتند، اما کوچکترین واکنشی در مخالفت با آن نشان ندادند و این، تنها امام خمینی بود که با ایراد سخنان آتشین و صدور بیانیه ای کوبنده، نهضتی را پایه ریزی کردند که هر چند به تبعیدشان به کشور ترکیه انجامید، اما ثمرات آن پانزده سال بعد، نظامی را بنیان نهاد که موجب تولدی تازه برای اسلام و مسلمانان گردید.

امام خمینی علاوه بر ایراد آن نطق تاریخی و انقلابی، اعلامیه حماسه آفرین و روشنگرانه دیگری نیز صادر کردند و از خیانتهای فراوان شاه و دار و دسته اش پرده برداشتند و آنچه را که در مجلسین فرمایشی پیرامون لایحه ننگین کاپیتولاسیون گذشته بود به اطلاع ملت رساندند.

این اعلامیه تاریخی به دو طریق مختلف در تهران و اصفهان با تعداد بسیار زیادی به چاپ رسید و با شیوه بی سابقه ای در سراسر کشور پخش شد. در کتاب "بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی" شیوه توزیع آن، به این شرح آمده است:

"هر شهر و شهرستانی - که نیرو و امکانات پخش در آن بود - به چند بخش تقسیم می شد و توزیع اعلامیه در هر بخش آن به عهده عده ای قرار می گرفت. پخش کنندگان که به طور مساوی اعلامیه در دست داشتند در سر ساعات معینی که از پیش مقرر شده بود هر یک در محیطی که ماموریت پخش در آن را به عهده گرفته بودند دست به توزیع می زدند و در زمان بسیار کوتاهی اعلامیه ها را پخش کرده، پیش از آنکه شناخته یا دستگیر شوند می گریختند. بیش از 40 هزار نسخه از این اعلامیه فقط در تهران در زمانی کمتر از ده دقیقه پخش شد. توزیع کنندگان که پانصد نفر از جوانان غیور بازار و دانشگاه بودند هر نفری فقط با هشتاد نسخه اعلامیه در سر ساعت معینی از شب، دست به توزیع زدند و دایره پخش که از دایره نارمک و تهران نو تا شهر ری گسترش داشت یکباره در ظرف چند دقیقه از اعلامیه امام پوشانده شد، بدون آنکه حتی یک نفر دستگیر شود! این شیوه جدید و جالب در پخش اعلامیه که از طرف گروه "موتلفه اسلامی" ترتیب داده شده بود دستگاه جاسوسی شاه (ساواک) را سخت به وحشت انداخت. آنها که از پیش به صدور اعلامیه از طرف قائد بزرگ پی برده بودند با بسیج تمام نیرو و امکانات و کنترل چاپخانه ها و رفت و آمدها می خواستند که از چاپ و پخش آن جلوگیری به عمل آورند. لیکن علی رغم آن پیشگیری و تدارکات امنیتی، توده های مسلمان ایران، اعلامیه رهبر سترگ خود را با بهترین گونه که تا آن روز سابقه نداشت پخش کردند. در ابتدای اعلامیه می خوانیم:

"آیا ملت ایران می داند در این روزها در مجلس چه گذشت؟ می داند بدون اطلاع ملت و به طور قاچاق چه جنایتی واقع شد؟ می داند مجلس به پیشنهاد دولت، سند بردگی ملت ایران را امضا کرد؟ اقرار به مستعمره بودن ایران نمود؟ سند وحشی بودن ملت مسلمان و ملی ما، قلم سرخ کشید بر تمام لاف و گزافهای چندین ساله سران قوم. ایران را از عقب افتاده ترین ممالک دنیا پست تر کرد؟ اهانت به ارتش محترم ایران و صاحب منصبان و درجه داران نمود، حیثیت دادگاههای ایران را پایمال کرد؟ به ننگین ترین تصویبنامه دولت سابق با پیشنهاد دولت حاضر، بدون اطلاع ملت با چند ساعت صحبتهای سری رای مثبت داد؟ ملت ایران را در تحت اسارت امریکاییها قرار داد؟ اکنون مستشاران نظامی و غیر نظامی امریکا با جمیع خانواده و مستخدمین آنها آزادند هر جنایتی بکنند، هر خیانتی بکنند. پلیس ایران حق بازداشت آنها را ندارد، دادگاههای ایران، حق رسیدگی ندارند، چرا؟ برای آنکه امریکا مملکت دلار است و دولت ایران محتاج به دلار. . . "

در بخش دیگر از این اعلامیه، ضمن تاکید بر اینکه "بر پیشوایان دول اسلامی است که فریاد ما به دنیا برسانند و از مراکز پخش آزاد ناله جانسوز این ملت بدبخت را به جهان گوشزد کنند" آمده است:

"هدف مراجع عظام و روحانیون در هر جا باشند یکی است و آن پشتیبانی از دیانت مقدسه اسلام و قرآن مجید و طرفداری از مسلمین است. اختلافی بین علمای اعلام و نگهبانان اسلام در این هدف مقدس نیست. اگر فرضا اختلاف اجتهاد و نظری در امری جزئی و ناچیز باشد مثل سایر اختلافات در امور فرعی مانع از وحدت نظر در امور اصولی نیست. اگر سازمانهای دولتی گمان کرده اند با سم پاشیها می توانند ما را از هدف مقدس خود منحرف کنند و به دست جهان متعصب به قصد شوم خود برسند خطا کرده اند. اینجانب که یک نفر از خدمتگزاران علمای اعلام و ملت اسلام هستم در موقع خطیر و برای مصالح بزرگ اسلام حاضرم برای کوچکترین افراد تواضع و کوچکی کنم تا چه رسد به علمای اعلام و مراجع عظام کثرالله امثالهم. . . "

امام خمینی در قسمت دیگری از اعلامیه به زندانی بودن بی گناهان در سیاهچالهای شاه اشاره می کنند:

". . . آیا ملت مسلمان می داند که در حال حاضر عده ای از علما و مبلغین و طلاب و بسیاری از مسلمین بی گناه در زندانها به سر می برند و برخلاف قوانین، آنها را بدون رسیدگی مدتهای مدید زندانی کرده اند و مرجعی نیست که به این وضع هرج و مرج ارتجاعی قرون وسطایی خاتمه دهد؟ اینها دنباله قتل عام پانزدهم خرداد - دوازدهم محرم - است که جراحت آن از قلب ملت پاک نخواهد شد. . . "

در بخش پایانی این اعلامیه کوبنده و افشاگرانه به وضع رقت بار مردم مستضعف اشاره شده است:

". . . من از فکر زمستان امسال رنج می برم، من شدت گرسنگی و خدای نخواسته لاکت بسیاری از فقرا و مستمندان را پیش بینی می کنم. لازم است خود ملت به فکر فقرا باشند. لازم است از حالا برای زمستان آنها تهیه شود که فجایع سال سابق تکرار نشود. لازم است علمای اعلام بلاد، مردم را دعوت به این امر ضروری بفرمایند. . . "

سخنان و اعلامیه روشنگرانه امام، موج تازه ای از خشم و نفرت مردم علیه شاه و باند مزدورش به راه انداخت. فریاد اعتراض در هر گوشه ای از کشور بلند شد. علما و روحانیون شهرستانها با پشتیبانی و همراهی مردم، طی تلگرامها و نامه ها و طومارهایی خواستار الغای فوری کاپیتولاسیون شدند. رژیم شاه که انتظار چنین واکنش تندی از سوی توده ها را نداشت سخت به وحشت افتاد و حسنعلی منصور (نخست وزیر) به منظور توجیه خیانتی که به پیشنهاد او صورت گرفته بود به مجلس سنا رفت و به یاوه گوییهایی پرداخت و از جمله گفت:

". . . چون ممکن است اعمال نفوذ بعضی از اعضای ستون پنجم که عده ای از آنها شناخته شده اند تاثیری داشته باشد این بود که بنده لازم دانستم این مسئله را موشکافی کنم. اشاعه اکاذیب منحصر به عده محدودی است. ملت ایران تمام رشته های ناامنی را گسیخته است و دولت ایران با دادن مصونیت سیاسی به چند مستشار نظامی کوچکترین زیانی به حقوق ملت ایران نمی رساند. کشورهای بزرگ و کوچک دیگری هم برای تقویت دفاعی کشور خود چنین اعتباراتی را گرفته اند. نه تنها ارتش ایران بلکه ملت و دولت و مجلسین ایران در مواقع ضروری و لازم، جوابگوی دشمنان داخلی و خارجی مملکت خواهند بود (صحیح است سناتورها) ملت ایران یکدل و یکجهت پشتیبان ولت خدمتگزار است! "

اما هیچیک از این توجیهات و ترفندهای سیاسی نتوانست مردم مسلمان ایران را از راهی که رهبر دوراندیششان برگزیده بود منحرف سازد و بدین سبب همچنان به اعتراض و ابراز نارضاییهای خود ادامه می دادند. رژیم هم دریافته بود که با وجود امام خمینی در ایران، نه تنها پیاده کردن طرح استعماری "انقلاب سفید" و اجرای دستورات امپریالیسم امریکا امکان پذیر نیست بلکه تاج و تخت و کاخ سلطنت او در معرض زوال و نابودی است. از این رو، درصدد دستگیری و تبعید ایشان برآمد و برای انجام این هدف شوم، شب سیزدهم آبان ماه 1343 صدها کماندو و چترباز مسلح، به قم گسیل شدند و خانه امام را به محاصره درآوردند و از بام و در و دیوار وارد منزل شدند و به منظور دستگیری ایشان حتی خادمین منزل را به باد کتک گرفتند.

امام خینی در آن ساعت در یکی از اتاقهای اندرون به نماز و دعا مشغول بود و از سر و صداها و حرکات غیر عادی دریافت چکمه پوشان رژیم برای دستگیری ایشان به خانه یورش آورده اند. بیدرنگ لباس بر تن کرد تا از در اندرونی به بیرونی برود، اما دری که اندرون را به بیرون متصل می ساخت در آن لحظه بسته بود و کلید آن که نزد ایشان بود مفقود شده بود.

دژخیمان شاه که از پرس و جو در بیرونی متوجه شده بودند حضرت امام در اندرون به سر می برد به در اندرون یورش بردند و چون در را بسته دیدند با مشت و لگد به در کوفتند. امام خمینی چندین بار فریاد برآوردند که: "وحشیگری درنیارید، الان در را باز می کنم".

اما مزدوران از خدا بی خبر، بدون توجه به سخنان امام، آنقدر بر در کوفتند که قسمتی از آن را شکستند. امام خمینی که از پیدا کردن کلید ناامید شده بود از در دیگر اندرون که به کوچه باز می شد خارج شد و هنگام بیرون رفتن، مهر امضای خود را به رسم امانت به همسر گرامیشان سپرد و فرمود: "شما را به خدا می سپارم".

کماندوها و دژخیمان شاه که سراسر کوچه را اشغال کرده بودند به محض اینکه امام خمینی از خانه خارج شدند ایشان را محاصره کردند و به ماشینی که مقابل منزل آورده بودند سوار کردند و ماشین با شتاب هر چه بیشتر به حرکت درآمد.

در کتاب "بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی" به نقل از پاسبانی که در آن ساعت در جلوی بیمارستان فاطمی پست می داد گفته شده است:

"امام خمینی را از در منزل تا سر خیابان با ماشین فولکس واگن آوردند و سر خیابان سوار ماشین شورلتی که از قبل آماده شده بود کردند و با ماشین شورلت به تهران بردند. امام خمینی وقتی که از ماشین فولکس پیاده می شد بیش از چهارصد کماندو و چترباز مسلح در اطراف ایشان در محوطه گرد آمده بودند و ایشان با لبخند معناداری به مسئول آن گروه فرمودند: اینهمه قوا نمی خواست! "

فاصله قم تا تهران در آن روزها - که فاقد اتوبان بود - با سریع ترین وسیله نقلیه زمینی معمولا کمتر از دو ساعت طول نمی کشید، اما ماشین حامل رهبر بزرگ انقلاب، در زمانی کمتر از 90 دقیقه این فاصله را پیمود و به فرودگاه مهرآباد رسید. در آنجا سرهنگ مولوی که پیش از رسیدن ماشین حامل امام خمینی حاضر شده بود به وسیله بی سیم به مافوق خود (ظاهرا شاه) اطلاع داد که ماموریت تا اینجا به خوبی صورت گرفته و بقیه آن نیز بزودی انجام خواهد شد!

هنوز آفتاب روز سیزدهم آبان ماه 1343 سر از افق بیرون نیاورده بود که رادمردی از سلاله علی و فاطمه و دلسوزترین فرد برای توده های محروم و ستمدیده به دیاری دور از وجود یاران وفادارش فرستاده شد.

روز بعد، در یک کادر دو ستونی با حروفی ریز و به عنوان اطلاعیه ای کم اهمیت خبر تبعید امام خمینی که عصر 13 آبان از رادیو خوانده شده بود به این شرح در روزنامه ها انعکاس یافت: "طبق اطلاع موثق و شاهد و دلایل کافی چون رویه آقای خمینی و تحریکات مشارالیه بر علیه منافع ملت و امنیت و استقلال ارضی کشور تشخیص داده شد، لذا در تاریخ 13 آبان 1343 از ایران تبعید گردید. سازمان اطلاعات و امنیت کشور" .

در این اطلاعیه هیچگاه مشخص نشد که "دلایل کافی" کدام اند و کدام مرجع و دادگاه ذیصلاحی آن را مورد تایید قرار داده و حکم بر تبعید صادر کرده است؟ رژیم شاه تنها به این امر، دل خوش کرده بود که رهبر نهضت را از مریدان پاکباخته خود دور می سازد و از این پس خواهد توانست برنامه های دیکته شده از سوی کاخ سفید را به شکلی دلخواه اجرا کند. غافل از اینکه، مردم مسلمان ایران، از پای نخواهند نشست و سکوت موقت آنان همانند آتش زیر خاکستری است که سرانجام افروخته خواهد شد و کاخ پوشالی ستم شاه و شه پرستان را خواهد سوزانید وجنایتکاران و خائنان به کشور و جامعه را به سزای اعمال خود خواهد رساند.

هنگامی که هواپیما به قصد پرواز به سوی تبعیدگاه، موتورها را روشن کرد یکی از مقامات باصطلاح امنیتی، پاسپورت امام را به دست ایشان داد و گفت: "شما اکنون به ترکیه می روید وخانواده شما نیز بزودی به شما ملحق خواهند شد". سرهنگ افضلی نیز که امام را تا تبعیدگاه همراهی می کرد در کنار ایشان قرار گرفت.

هواپیما از زمین کنده شد و اوج گرفت. یکی از میهمانداران به صندلی امام نزدیک شد:

- اجازه می فرمایید برای شما چای بیاورم؟

امام سرهنگ افضلی را که کنارشان نشسته بود مورد خطاب قرار داد و پرسید:

- آیا ایشان (اشاره به میهماندار) مسلمان اند؟

میهماندار پیش از آنکه منتظر پاسخ سرهنگ افضلی باشد، خود به حرف آمد:

- اختیار دارید حضرت آقا! من از خانواده روحانی و. . . (سپس پدر بزرگ خود را که یکی از علما بود معرفی کرد) .

امام با آوردن چای موافقت کرد و از میهماندار سپاسگزاری نمود.

هواپیما مسیر خود را، طی می کرد، سرهنگ افضلی به امام پیشنهاد کرد که اگر مایل باشید به داخل کابین هواپیما برویم تا از نزدیک، دستگاه حرکت و فرود آمدن و اوج گیری و. . . را مشاهده کنید. امام با این پیشنهاد نیز موافقت کرد و به اتفاق سرهنگ افضلی به داخل کابین هواپیما رفت و هر دوی آنها تا فرودگاه ترکیه در کابین هواپیما نشستند و از برخی وسایل و لوازم هواپیما دیدن کردند و امام هر چند گاه درباره شیوه کار دستگاهها پرسشهایی می کرد.

گویا این پرسش برای بعضیها پیش آید که امام خمینی که در برخوردهای خود، خیلی رسمی و موقرانه عمل می کنند و از هرگونه حرکت تفریحی و گفت و شنود خودمانی خودداری می ورزند، چرا در آن لحظه هایی که از خانه، خانواده و یاران خویش دور می شدند، پیشنهاد میهماندار را برای نوشیدن چای و پیشنهاد سرهنگ افضلی را برای رفتن به کابین هواپیما و تماشای دستگاههای داخل کابین پذیرفتند؟ پاسخ به این سئوال به نحوی شایسته از سوی نویسنده کتاب "بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی" داده شده است:

". . . این برخورد ویژه و برخلاف عادت، در حقیقت مربوط به روحیه انقلابی و از خصایل ارزنده رهبری است که خوشبختانه در ایشان به سر حد کمال وجود دارد [داشت] و رمز موفقیت ایشان در ادامه نهضت نیز در همین نکته نهفته است. ایشان بحق توجه دارد که رهبر باید در آن شرایط حساس که شادیها و یا ناراحتیها به ایشان رو می آورد، خود را نبازد و جنبه را از دست ندهد. . . در آن شرایطی که ایشان را به تبعیدگاه می برند اگر بنا بود طبق عادت و شیوه همیشگی خود خیلی رسمی و سنگین برخورد کند و از هر گونه خوردن و نوشیدن و گفت وگو خودداری ورزد ممکن بود همراهان ایشان که به روحیه، اخلاق و روش ایشان هیچگونه آشنایی نداشتند چنین پندارند که خود را باخته و مثل یک مجسمه بی روح سر جای خود خشک شده است! و همین تصور و پندار خود را در بازگشت از ترکیه به شاه (که آرزوی درهم شکستن روح تزلزل ناپذیر امام خمینی را داشته و دارد) گزارش کنند و موجبات جرئت بیشتر و طغیان فرعونی شدیدتر رژیم شاه و باند مزدور او فراهم آید. از این رو، می بینیم که خمینی ژرف اندیش و خردمند برخلاف شیوه همیشگی خود و علی رغم دل خونین و جراحت باری که دارد در هواپیما به گونه ای برخورد می کند که همراهان ایشان وقتی گزارش سفر خود را به رژیم شاه و کارشناسان آن تسلیم کردند روحیه آنان را در هم کوبد! شاه و هیئت حاکمه را بیچاره و درمانده سازد و کوچکترین نقطه ضعفی که در بردارنده ترس و یاس امام خمینی باشد در آن گزارش به دست نیاید. "

دستگیری شهید مصطفی خمینی

سیزدهم آبان ماه 1343 مردم شهر مقدس و مذهبی قم، وجود صدها نظامی مسلح به انواع سلاح را در سرتاسر شهر دیدند. صحن مطهر حضرت معصومه (س) اطراف منازل علما و مقامات برجسته روحانی در محاصره و کنترل کامل نظامیان قرار داشت. عقربه های ساعت به 9 صبح نزدیک می شد که آیت الله حاج سید مصطفی خمینی فرزند ارشد امام از خانه خارج شد و به منظور دیدار با برخی مراجع و مقامات روحانی قم، راهی خانه آنان شد. عده ای از اهالی محل و روحانیونی که پس از آگاهی از دستگیری شبانه امام به بیت ایشان رفته بودند حاج آقا مصطفی را همراهی می کردند. حاج آقا مصطفی پس از ملاقات با یکی از روحانیون، به تنهایی و از بیراهه به منظور عدم جلب توجه ماموران - خود را به منزل مرحوم آیت الله مرعشی نجفی رساند. (مرحوم آیت الله نجفی از حاج آقا مصطفی درخواست ملاقات فوری کرده بود) .

هنوز چند دقیقه از ورود حاج آقا مصطفی به منزل آیت الله نجفی نگذشته بود که کماندوها از بام و دیوار وارد منزل آقای نجفی شدند و ایشان را دستگیر کردند و به شهربانی قم بردند. ایشان ساعتها در شهربانی تحت بازداشت بود و عصر همان روز به تهران انتقال یافت و در زندان قزل قلعه محبوس شد.

بازتاب دستگیری و تبعید امام

رژیم شاه تصور می کرد با دستگیری و تبعید امام به ترکیه، غائله پایان یافته و مردم نیز که در مقابل عملی انجام یافته قرار گرفته اند واکنشی نشان نخواهند داد. اما غافل از اینکه مردم مسلمان ایران به محض آگاهی از تبعید رهبر سازش ناپذیر خود، جوش و خروش تازه ای را آغاز می کنند که عمال رژیم با وجود اعمال تمام سانسورها، تهدید و ارعابها قادر به کنترل آن نخواهد بود. اعتصاب سراسر کشور را فراهم گرفت و این بار مردم برخلاف واقعه پانزدهم خرداد ماه که به خیابانها ریختند و قتل عام شدند - با بستن مغازه ها و بازارها، مراتب تنفر و انزجار خود را از اقدام رژیم نشان دادند، هر چند ماموران ساواک با زور و تهدید، عده ای را به باز کردن مغازه ها وادار کردند و جلو برخی از مغازه هایی که صاحبانشان حاضر به باز کردن آن نبودند توسط مامورین انتظامی تیغه شد و اموال آنها به غارت رفت، اما هیچیک از این اقدامات کارساز نبود. سیل تلگرام و اعلامیه و طومار مراجع تقلید، علما و مردم مسلمان در تقبیح عمل دستگیری و تبعید امام به سوی قم و ترکیه سرازیر شد.

مرحوم آیت الله مرعشی نجفی در نخستین اعلامیه تند خود خطاب به "ملت مسلمان ایران و جهان" نوشت:

". . . ملت مسلمان ایران و جهان می داند که در این روزها به عالم روحانیت چه ها گذشت؟ می داند که عالم روحانیت چه لطمه بزرگی را مشاهده نمود؟ می داند که حوزه علمیه قم با چه مصائبی مواجه شده؟ می داند که مطبوعات علیه روحانیت چه ها نوشته؟ می داند که بار دیگر مجاهد عظیم الشان برادر عزیزمان حضرت آیت الله خمینی امت برکاته را با کمال وقاحت در تاریکی دستگیر و بنا به نوشته جراید و تبلیغات به خارج از ایران برده شده و پشت سرش دستگاه دروغپرداز و جراید چه هتاکیها نموده و چه تهمتهای ناروا زده اند؟

می داند که پس از گرفتاری معظم له، آقازاده محترمشان را که با قلبی غمناک و دلی شکسته به منزل حقیر آمده بود، مامورین در روز روشن از بام خانه ریختند و بیشرمانه ایشان را نیز بردند و مقاومت و اصرار من با خشونت مامورین مواجه گردید؟ در صورتی که این رفتار جائرانه برخلاف موازین شرع مقدس اسلام و قانون خودشان می باشد، زیرا که منازل مراجع تاکنون مصونیت داشته و نظرشان در اساس قوانین معتبر است. هیات حاکمه بداند که جرم بسیار مرتکب شده و تاریخ جهان، این جنایت را هرگز فراموش نخواهد کرد. . . ".

حوزه علمیه قم با صدور اعلامیه از عموم مسلمین خواست که با تعطیل مغازه ها و اعتصاب عمومی مراتب انزجار خود را از این جنایت دستگاه فاسد حاکمه و طرفداری خود را از اهداف عالیه روحانیت ابراز دارند و فریاد اعتراض خویش را به گوش عموم مسلمین دنیا و مراکز حقوقی جهان برسانند.

سیل اعتراض مردم به احیای کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی با فرستادن تلگرام، نامه و طومار به دربار، کاخ نخست وزیری، سفارت ترکیه در تهران و سفارتخانه های کشورهای اسلامی در ایران و مراجع دیگر همچنان سرازیر بود و هر روز افزایش می یافت. دانشجویان ایرانی مقیم خارج نیز با ملت ایران همصدا شده، علیه احیای کاپیتولاسیون و تبعید رهبر بزرگوار نهضت به اعتراض برخاستند و تظاهرات عظیمی در برخی از کشورهای اروپای ترتیب دادند. در عین حال با مخابره تلگرامهایی به قم، نجف و شخصیتهای بزرگ مذهبی و سیاسی جهان از جمله شیخ جامع " الازهر" در قاهره اوتانت دبیر کل وقت سازمان ملل متحد در نیویورک و برتراند راسل خواستار اقدام جدی و فوری آنان جهت پایان دادن به تبعید غیر قانونی امام خمینی شدند.

نماینده روحانیون در ترکیه

رژیم شاه که دریافته بود از خشم و خروش توده های مسلمان بکاهد موافقت کرد که نماینده ای از طرف مقامات روحانی به ترکیه برود و با ایشان ملاقات کند و در پی آن آقای سید فضل الله داماد آیت الله حاج سید احمد خوانساری در روز نیمه شعبان از تهران به اسلامبول پرواز کرد. فردای آن روز، امام خمینی را نیز از تبعیدگاهشان "بورسا" به اسلامبول آوردند و در هتلی جدا از مسافرخانه ای که آقای سید فضل الله در آنجا سکونت داشت جا دادند و ملاقاتهایی در حضور ماموران ساواک میان آنان صورت گرفت. در این دیدار بود که امام خمینی از دستگیری فرزند بزرگوارشان حاج آقا مصطفی آگاهی یافت و با اظهار خرسندی اظهار داشت: " زندان جهت ورزیدگی و آمادگی او برای آتیه خیلی موثر و ثمر بخش خواهد بود".

بدین ترتیب بی خبری و نگرانی مردم مسلمان ایران پس از یک ماه و نیم که از تبعید ایشان می گذشت پایان پذیرفت و تا حدودی از نظر سلامت و تندرستی ایشان آسوده خاطر شدند.

نخستین نامه از امام پس از تبعید

در زمانی که امام خمینی در ترکیه بودند از طرف مقامات برجسته روحانی قم نیز نمایندگانی به دیدار ایشان رفتند. از جمله این افراد، آقای محمود مرعشی فرزند مرحوم آیت الله مرعشی نجفی بود که با نامه ای از سوی پدرش به حضور امام رسید و نخستین نامه پنجاه و هشت روز پس از تبعید با خط امام خطاب به آیت الله مرعشی به قم رسید. در این نامه تاکید شده بود: ". . . بحمدالله حال اینجانب خوب و جای هیچ نگرانی نیست. خداوند متعال هر چه مقدر فرموده، صلاح اوست".

از سوی دیگر، فرزند برومند امام که پنجاه و هفت روز در زندان به سر برد، روز سه شنبه 24 شعبان مطابق هشتم دی ماه 1343 از زندان آزاد شد و در قم با استقبال پر شور مردم مواجه گردید، اما پنج روز بعد، بار دیگر توسط ساواک دستگیر و به تهران برده شد و از آنجا به ترکیه تبعید گردید و به پدر بزرگوار و نستوهش پیوست.

به دنبال این حوادث، رژیم گروه دیگری از فضلا و اهل هنر را در تهران دستگیر و زندانی کرد و تنگناها و تضییقاتی برای طرفداران امام به وجود آورد. اما مبارزات پیگیر مردم مسلمان ایران همچنان ادامه داشت و با وجودی که رژیم با تشکیل یک دادکاه فرمایشی عده ای از آنان را به شش ماه تا یک سال حبس محکوم کرد هیچ نتیجه ای عایدش نشد.

خشم ملت از فشارها و تضییقات رژیم به آنجا کشید که جمعی از جوانمردان مسلمان بازاری از جمله مهدی عراقی، هاشم و صادق امانی، محمد بخارایی، مرتضی نیک نژاد و رضا صفار هرندی تصمیم به اعدام انقلابی حسنعلی منصور و چند مهره موثر رژیم گرفتند و سرانجام گلوله های آتشین محمد بخارایی، قلب منصور را نشانه گرفت و او را به هلاکت رسانید و جای او را مهره سرسپرده دیگری به نام امیر عباس هویدا گرفت. او نیز همانند گذشتگان با اجرای برنامه های تخریبی، وضعی را پدید آورد که مردم به ستوه آمده و مسلمان ایران را به قیامی گسترده و همه جانبه واداشت.

تبعید غیر قانونی امام خمینی و اعمال فشار و زور و و جود خفقان حاکم بر جامعه، بتدریج جنبه جهانی به خود گرفت و رژیم با وجود تمام تبلیغاتی که برای باژگونه جلوه دادن رویدادهای کشور می کرد نتوانست وجدانهای بیدار جهان را برای همیشه خفته نگه دارد.

کمیسیون حقوق بشر، طی نامه ای که برای دبیرکل سازمان ملل فرستاد به تشریح آنچه در ایران می گذشت پرداخت و از او خواست برای جلوگیری از بیدادگریها در ایران، اقدام موثری صورت گیرد. در نامه کمیسیون حقوق بشر به دبیر کل سازمان ملل آمده بود:

"ما توجه شما را به اعمالی که می تواند از طرف سازمان ملل متحد علیه روشهای اخیر دولت ایران در مورد پایمال کردن حقوق انسانی اعمال شده تعقیب گردد جلب می کنیم: گزارش این حقایق در شماره نوامبر روزنامه های نیویورک تایمز، تایمز لندن و لوموند پاریس درج شده، همراه با گزارشهایی است که از سایر منابع به ما رسیده است. به نظر می رسد که دولت ایران به بهانه حفظ امنیت و تحت راهنمایی نیروهای انتظامی بخصوص سازمان امنیت، رهبران مذهبی ایران را به جرم مخالفت با روشهای دولت ایران که مغایر با حقوق مصرح در قانون اساسی ایران است اخراج کرده است. رهبران اصلی بدون محاکمه در زندان به سر می برند و بیشتر یا تمام رهبران دیگر نیز در خانه هایشان تحت نظر می باشند. ولی ناهنجارترین این تضیییقات عبارت از تبعید آیت الله خمینی رهبر مذهب شیعه اسلامی که 95 درصد مردم ایران به آن معتقدند و در ترکیه می باشند.

در تاریخ چهارم نوامبر حضرت آیت الله خمینی توسط نیروی انتظامی به ترکیه تبعید شد و اکنون در ازمیر تحت نظر می باشد. این عمل، نقض آشکار ماده 14 قانون اساسی ایران است که می گوید: "هیچ ایرانی را نمی توان تبعید و یا مجبور به ترک محلی و یا اقامت در محلی نمود، مگر در مواردی که قانون تصریح کرده است". این عمل بدون انجام تشریفات قضایی و استناد به قانون انجام گرفت. حضرت آیت الله خمینی از سال 1962 به اتهام ایجاد شورش و آشوب در اثر مخالفت با پایمال شدن حقوق مردم ایران، در قم تحت نظر به سر می برند. در آن موقع حکومت نظامی برقرار بود و بعدا لغو شد. مشکل است تصور کرد که چگونه رهبری که تا این اندازه محدود و مقید بوده می توانسته مجرم برای تحریک فعالیتهای بعدی باشد. با توجه به همکاری دولت ترکیه در قبول و مقید کردن یک رهبر مذهبی که بدون محاکمه و اتهام و بدون هیچ رابطه با منافع دولت ترکیه گرفتار شده است، مسئله بیش از اندازه مهم جلوه می کند. ما تقاضا داریم تحقیقات لازم را از دو دولت به عمل آید و تصمیمات مقتضی مطابق با مقررات سازمان ملل توسط دبیرخانه سازمان انجام گیرد. با تقدیم احترام.

رئیس - جن پاپانگ - رئیس افتخاری - روجر بالددین - آوریل 1965

پس از قتل منصور و دستگیری محمد بخارایی بقیه افراد گروه نیز دستگیر شدند و در یک دادگاه فرمایشی، سرانجام حکم دادگاه مبنی بر اعدام محمد بخارایی، رضا صفار هرندی، مرتضی نیک نژاد و صادقی امانی صادر شد و به مرحله اجرا درآمد و بقیه افراد گروه به حبس ابد تا پانزده سال، ده سال و پنج سال حبس محکوم شدند. به رغم تمام شکست و کشتارها، حبس و شکنجه ها و آزار و اذیتها، ملت ایران از پای ننشست و به مبارزات خود علیه رژیم شاه ادامه داد و سرانجام نیز به پیروزی نهایی رسید. کاخهای ستم شاه فرو ریخته شد، امام خمینی (ره) پس از پانزده سال دوری از وطن، بازگشت، نظام جمهوری اسلامی بنیان نهاده شد و اسلام عزیز پس از قرنها غربت، حیاتی دوباره یافت و پرچم "لااله الا الله" برافراشته شد.

با پیروزی انقلاب اسلامی، مردم ستمدیده و مستضعفان جهان بیدار شدند و امروز شاهدیم که ستونهای پوشالی جور و ستم، یکی پس از دیگری فرو می ریزد و همانگونه که امام خمینی (ره) بارها تاکید فرمودند، قرن حاضر، قرن پیروزی و حاکمیت مستضعفان است. ان شاءالله