در نگاه امام خمینی (ره)، گروه‌های اجتماعی و صنوفی که از دل طبقات محروم جامعه بیرون آمدهاند، دارای نقش اصلی در پیروی انقلاب هستند. در حقیقت، در نگاه ایشان محرومین و مستضعفین، تنها محدود به مردم عادی صرف نیستند، بلکه دانشگاهیان و در حقیقت نخبگانی که از دل طبقات محروم جامعه بیرون آمدهاند نیز، مد نظر هستند.
14 خرداد، سالروز رحلت عبد صالح خدا، ادامه دهنده‌ی مسیر انبیا و اولیای الهی، امام خمینی (ره) است. یکی از دغدغه‌های بسیار جدّی حضرت امام خمینی (ره)، تکیه بر منافع محرومین و مستضعفین در برنامه‌ریزی‌ها و اداره‌ی کشور، به خصوص در مباحث اقتصادی است. نکته‌ی کلیدی این است که این موضوع، دغدغه‌ی بسیار جدّی خلف صالح امام خمینی، مقام معظم رهبری نیز می‌باشد. در این نوشتار سعی شده است که بخشی از بیانات امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری پیرامون این موضوع به عنوان تذکر و بیان دوباره‌ی اهمیت این موضوع ارائه گردد.
- از دیدگاه امام خمینی (ره) این مستضعفان و محرومین هستند که بار سنگین پیروزی انقلاب را بر دوش کشیده‌اند:
«بررسی کنید اشخاصی که در 15 خرداد جان دادند، سنگ قبرهای آن‌ها را ببینید، کی بودند این‌ها؟ اگر یک سنگ قبر از این قشرهای دیگر غیر اسلامی پیدا کردید، آن‌ها هم شرکت داشته‌اند، اگر در قشرهای اسلامی یک سنگ قبر از آن درجه‌های بالا پیدا کردید، آن‌ها هم شرکت داشته‌اند، ولی پیدا نمی‌کنید. هرچه هست از این قشر پایین است، این قشر کشاورز است، این قشر کارگر است، این تاجر مسلم است، این کاسب مسلم است، این روحانی متعهد است، هرچه هست از این قشر است، پس 15 خرداد را به تبع اسلام این‌ها به وجود آوردند و به تبع اسلام این‌ها حفظ کردند و به تبع اسلام این‌ها نگهداری می‌کنند. »(1)
«این نهضت از برکت شما زاغه‌نشین‌ها و امثال شما، یعنی این طبقه‌ی محروم، به برکت شما پیش رفت نهضت، شما طبقه‌ی محروم، چه دانشگاهی و چه روحانی و چه زاغه‌نشین‌ها و کارگرها بودید که این‌طور با وحدت کلمه و بانگ الله‌اکبر پیش بردید.»(2)
«این توده‌ی محروم ملت ما از کارگر و کشاورز و دانشجو و شما همه انقلاب را به پایان رساندید.»(3)
«همه‌ی چیزهایی که ما داریم از این مردم است. خصوصاً از این مستضعفین، آن بالایی‌ها به مردم کاری ندارند، آن‌ها مشغول کار خودشان هستند، آن‌ها ناراضی می‌خواهند درست کنند.»(4)
«جنوب شهری‌های محروم و طبقه‌ی مظلوم در طول تاریخ، با تعهد به ارزش‌های انسانی و اسلامی بیشتر و مصمم‌تر در مقابل قدرت‌ها و وابستگان و دلباختگان به آن‌ها به پا خاسته و می‌خیزند و اینان هستند که با مشت گره کرده‌ی خود و حضور دائم در صحنه‌ی اسلام، قدرت‌ها را در هم می‌کوبند و طمع‌کاران را که به دنبال قدرت‌ها بودند، مایوس نمودند.»(5)
در نگاه امام خمینی (ره)، گروه‌های اجتماعی و صنوفی که از دل طبقات محروم جامعه بیرون آمدهاند دارای نقش اصلی در پیروی انقلاب هستند. در حقیقت در نگاه امام خمینی، محرومین و مستضعفین تنها محدود به مردم عادی صرف نیستند، بلکه دانشگاهیان و در حقیقت نخبگانی که از دل طبقات محروم جامعه بیرون آمدهاند، نیز مد نظر هستند. بسیاری از این جوانان دانشگاهی، خود بسترساز تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و جهاد سازندگی به عنوان دو نهاد اصیل انقلابی شدند که این دو نهاد نقشی کلیدی را در اداره‌ی کشور بر مبنای نگاه الهی و ارزشی بر عهده گرفتند.
- در نگاه امام‌خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، یکی از اولویت‌های اصلی تکیه بر منافع محرومین و مستضعفین است:
«همه‌ی مدیران و کارگزاران و رهبران و روحانیون نظام و حکومت عدل موظف‌اند که با فقرا و مستمندان و پا برهنه‌ها، بیشتر حشر و نشر و جلسه و مراوده و معارفه و رفاقت داشته باشند تا متمکنین و مرفهین و در کنار مستمندان و پا برهنه‌ها بودن و خود را در عرض آنان دانستن و قرار دادن، افتخار بزرگی است که نصیب اولیا شده و عملاً به شبهات و القائات خاتمه می‌دهد که بحمدالله در جمهوری اسلامی ایران، اساس این تفکر و بینش در حال پیاده شدن است.»(6)
«خدا نیاورد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه‌دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار بشوند. معاذالله که این با سیره و روش انبیا و امیرالمومنین و ائمه‌ی معصومین (علیهم‌السلام) سازگار نیست.»(7)
- مقام معظم رهبری هم در این زمینه بیانات مهمی داشته‌اند:
«در نظام ما، هر حرکت و سیاست و قانون و تلاشی، باید در خدمت مردم مستضعف و محرومی باشد که حکومت طولانی و بلند مدت طاغوت‌ها، آن‌ها را از جهات مختلف، به استضعاف و ضعف دچار کرده است. این، راه ماست. این، آن راهی است که امیرالمومنین (علیه‌السلام) پیمود. این، آن راهی است که امام و معلم و رهبر عظیم‌الشان این انقلاب، آن را از علی (علیه‌السلام) درس گرفت و پیش پای ما گذاشت. باید در آن راه حرکت کنیم.»(8)
«در نظام اسلامی، رفع فقر و محرومیت، در شمار هدف‌های طراز اول است و پای‌بندی به اصول انقلاب، بدون مجاهدت در راه نجات مستضعفان و محرومان، سخنی بی‌معنا و ادعایی پوچ است.»(9)
«مهم‌ترین مسئله‌ی دستگاه ما و نظام جمهوری اسلامی... کوشش برای رفع فقر و محرومیت در جامعه و حمایت و کمک به طبقات مستضعف و محروم است. واقعاً باید صحت برنامه‌ها را به این سنجید و دنبال این قضیه رفت و کارهای دیگر را در اولویت‌های بعد قرار داد. کارهای مربوط به طبقات محروم و مستضعفان جامعه که تعدادشان هم زیاد است، حقاً و انصافاً یک حرکت اساسی را می‌طلبد.»(10)
«ما وقتی به صورت کلان به زمینه‌ی اقتصاد اسلامی نگاه می‌کنیم، دو تا پایه‌ی اصلی مشاهده می‌کنیم. هر روش اقتصادی، هر توصیه و نسخه‌ی اقتصادی که این دو پایه را بتواند تامین کند، معتبر است. هر نسخه‌ای هر چه هم مستند به منابع علی‌الظاهر دینی باشد و نتواند این دو را تامین کند، اسلامی نیست. یکی از آن دو پایه عبارت است از «افزایش ثروت ملی».
کشور اسلامی باید کشور ثروتمندی باشد؛ کشور فقیری نباید باشد؛ باید بتواند با ثروت خود، با قدرت اقتصادی خود، اهداف والای خودش را در سطح بین‌المللی پیش ببرد. پایه‌ی دوم، «توزیع عادلانه ورفع محرومیت در درون جامعه‌ی اسلامی» است. این دو تا باید تامین بشود و اولی، شرط دومی است. اگر تولید ثروت نشود؛ اگر ارزش افزوده در کشور بالا نرود، ما نمی‌توانیم محرومیت را برطرف کنیم؛ نخواهیم توانست فقر را برطرف کنیم. بنابراین هر دو تا لازم است. شما که متفکر اقتصادی هستید و پای‌بند به مبانی اسلامی، طرحتان را بیاورید؛ باید این دو تا در آن طرح تامین بشود.»(11)
در حقیقت رفع فقر و محرومیت و تکیه بر منافع محرومین و مستضعفین، در اندیشه‌ی رهبران الهی انقلاب اسلامی نقشی اساسی و کلیدی را دارا بوده و می‌باشد.
به نظر می‌رسد که باید چرایی تاکید بر منافع محرومین و مستضعفین را در دل بیانات این دو بزرگوار جست‌وجو نمود.
تحمل سختی‌ها، کمبودها و جنگ تحمیلی
- بیانات امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری با صراحت به این امر تاکید دارند که بار اصلی جنگ تحمیلی و مشکلات و کمبودهایی که لازمه‌ی حرکت در مسیر انقلاب اسلامی هستند، بر دوش محرومین و مستضعفین بوده است و خواهد بود.
«اگر همراهی این توده‌های محروم نبود، حکومت نمی‌توانست برقرار باشد و ارتش نمی‌توانست این جنگ را آن طور که حالا به پیروزی رسانده‌اند، برسانند.»(12)
«الان هم وقتی به جبهه‌ها می‌روید یک نفر مرفه نمی‌بینید و یا اگر ببینید کم است، بقیه مستمندان هستند، همین مردم محروم هستند که انقلاب کردند و پیروز شدند.»(13)
«قشرهایی که انقلاب را با فداکاری بی‌دریغ و جان نثاری سخاوتمندانه، بی‌هیچ چشم‌داشتی به پیروزی رسانده و از پیروزی تا کنون برای دفاع از انقلاب و رفع مشکلات از پای ننشسته‌اند و تا کنون با آن‌که سنگینی انقلاب به دوش آنان بوده است، توقع نام و نشان و مقامی نداشته و ندارند، اینان توده‌های میلیونی و محرومان جامعه هستند.»(14)
«انصافاً ما رهین منت این توده‌های بزرگواری هستیم که همه چیزشان را می‌دهند و چیزی هم نمی‌خواهند، از آن پیرزن‌ها که آن چیزی که در طول عمرشان تهیه کردند، حالا می‌آیند برای اسلام می‌دهند تا آن اشخاصی که قلکشان را می‌شکنند و پولش را می‌آورند برای اسلام می‌دهند.»(15)
رفع فقر و محرومیت و تکیه بر منافع محرومین و مستضعفین، در اندیشه‌ی رهبران الهی انقلاب اسلامی نقشی اساسی و کلیدی را دارا بوده و می‌باشد. آنچه که از مجموعه بیانات امام خمینی و مقام معظم رهبری می‌توان استنباط نمود، این است که یکی از لوازم حفظ انقلاب اسلامی، تکیه بر منافع عموم مردم و به خصوص، محرومین و مستضعفین است.
مقام معظم رهبری هم در این زمینه بیانات جامعی دارند:
«مسئولان باید دنبال عدالت و دنبال آسان‌کردن زندگی برای طبقات مستضعف و محروم و پابرهنه باشند. مراد کسانی است که در روز خطر این مملکت را نجات دادند و اگر خدای نکرده بار دیگر خطری این مملکت را تهدید کند، باز هم همین جامعه‌ی کارگری، همین معلمان، همین قشرهای محروم و همین کارمندانی که از لحاظ درآمد در سطوح پایینی قرار دارند، می‌روند دفاع می‌کنند و سینه سپر می‌سازند.»(16)
«به خصوص طبقات محروم، پابرهنگان و مستضعفین جامعه، باید برای تمام تلاش‌ها و فعالیت‌ها محور و معیار باشند. کسانی که به تعبیر امام، صاحبان این کشورند، کسانی که جنگ را، بسیج را، دفاع فداکارانه در مقابل تجاوز دشمن را با جان خودشان تحمل‌کردند. همه چیز باید برای آن‌ها و در جهت منافع آن‌ها باشد و امیدواریم خداوند همه‌ی ما را موفق بدارد.»(17)
«قشرهای مستضعف، قشرهای فقیر و ضعفای مردمند که نیروهای وفادار و ماندگار انقلاب و امام و دولت‌های مختلف بوده‌اند و هستند و خواهند بود. عزیزانی که ان‌شاءالله در آینده‌ی نزدیک مسئولیت بر عهده می‌گیرند، باید هرچه می‌توانند از این ذخیره‌ی دائمی استفاده کنند و تا آن‌جا که قدرت دارند، برای آن‌ها خدمت و کار کنند.»(18)
این بیانات امام‌خمینی (ره) و مقام معظم رهبری مبتنی بر بیانات امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) است که خطاب به مالک اشتر فرمودند: «دوست داشتنی‌ترین چیزها در نزد تو، در حق میانه‌ترین و در عدل فراگیرترین و در جلب خشنودی مردم گسترده‌ترین باشد، که همانا خشم عمومی مردم،خشنودی خواص (نزدیکان) را از بین می‌برد، اما خشم خواص را خشنودی همگان بی‌اثر می‌کند.
خواص جامعه، همواره بار سنگینی را بر حکومت تحمیل می‌کنند، زیرا در روزگارسختی یاریشان کمتر و در اجرای عدالت از همه ناراضی‌تر و در خواسته‌هایشان پافشارتر و در عطا و بخشش‌ها کم‌سپاس‌تر و به هنگام منع خواسته‌ها دیر عذرپذیرتر و در برابر مشکلات کم استقامت‌تر می‌باشند. در صورتی که ستون‌های استواردین و اجتماعات پرشور مسلمین و نیروهای ذخیره‌ی دفاعی، عموم مردم می‌باشند، پس به آن‌ها گرایش داشته و اشتیاق تو با آنان باشد.»(19)
امام علی (علیه‌السلام) به خوبی در این عبارات، امتیازات عموم مردم که محرومین هم جزیی از ایشان هستند را بر خواص جامعه، به خوبی تشریح می‌کنند.
این عموم مردم و محرومین هستند که زمانی که دین‌داری، نیاز به مجاهده، تلاش و سختی دارد می‌توانند از خود بگذرند و به میدان مجاهده بیایند و سختی‌ها را تحمل کنند. البته زمانی محرومین به صحنه می‌آیند که دنیاطلبی بر جامعه حاکم نشده باشد و علاوه بر این مانند دوران امام علی (علیه‌السلام)، توده‌های محروم جامعه، پیرو خواص و اشراف نشده باشند. علاوه بر این می‌توان از این عبارات به این جمع‌بندی رسید که توده‌های مردم می‌توانند بالاترین مشارکت را در اجرای برنامه‌های اقتصادی به خصوص در زمان سختی‌ها داشته باشند، زیرا تعلق کمتری به دنیا دارند.
اما آنچه که از مجموعه بیانات امام خمینی و مقام معظم رهبری می‌توان استنباط نمود این است که یکی از لوازم حفظ انقلاب اسلامی، تکیه بر منافع عموم مردم و به خصوص، محرومین و مستضعفین است.