جوان و جوانی در نگاه امام خمینی (ره)

جوان و جوانی در نگاه امام خمینی (ره)
غلامرضا گلی‌زواره
۱۵ فروردین ۱۳۹۴
جوانان, جوانی,

نعمتی ارزشمند

جوانی، در میان الطافی که خداوند به انسان عطا کرده است، ارزش بسزایی دارد. هر چند بشر، درباره اهمیت آن کم‌تر اندیشیده، و موفق نشده است این مظهر رحمت و لطف پروردگارش را درک کند و در برابر آن، سپاس‌گزاری راستین باشد.

در مکتب پرافتخار اسلام و در سیره و سخن و زندگی فردی و اجتماعی معصومان علیهم‌السلام، توجه به نسل جوان، بهره‌گیری از این مجال و شکوفایی استعدادهای جوانی، از اهمیتی بسیار زیاد برخوردار است. رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، به ابوذر غفاری توصیه کرده‌اند، جوانی را پیش پیری غنیمت شمار؛ (1)

امام صادق علیه‌السلام در فرازی از تفسیر ایه «وَلا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیا»، روایت کرده‌اند: سلامت، نیرومندی، فراغت، جوانی و نشاط خود را فراموش نکن و در دنیا از آن بهره‌برداری کن و متوجه باش که از چنین سرمایه‌های بزرگی، به نفع امور معنوی و آخرتی، بهره ببری(2)

آری! در فرهنگ قرآن و عترت، دوران جوانی، روزهای مسئولیت، بیداری و به خود آمدن است؛ زمان شکوفایی، کار و تلاش. در این روزها، جوان باید به سعادت خود و جامعه فکر کند و در راه خوشبختی دنیا و آخرت خویش، گام بردارد تا بتواند چنین مجال بی‌نظیری را که تجدید نمی‌شود و بازیافت ندارد، قدر بداند.

حضرت علی علیه‌السلام فرموده‌اند: دل جوان، هم‌چون زمین خالی، مهیای کشت و زرع است؛ هر بذری در آن افکنده شود، بپذیرد و بپرورد (3) و امام صادق علیه‌السلام، خطاب به ابوجعفر احول درباره دعوت به حق و بنیان نهادن حکومتی عادلانه، خاطر نشان نموده‌اند: به جوانان بپرداز، زیرا زودتر از پیرها به کارهای خیر (و امور مورد پذیرش خداوند) روی می‌آورند. (4)

بنابراین، پیروان مکتب وحی و عترت باید ارتباطی تنگاتنگ، عمیق، شکل دهنده و جهت‌بخش با جوانان داشته باشند و بکوشند با آنان هم‌زبان شوند.

امام خمینی؛ هم‌دل و هم‌زبان جوانان

در میان رهبران نهضت‌ها و ملت‌ها، امام خمینی (ره) اسوه‌ای بی‌بدیل است که با پیروی از نیاکان پاکش، از سال‌های جوانی، سجایای اخلاقی و کرامت‌های انسانی را در وجود خویش متجلی ساخت؛ آن‌گاه، راهنما و دلیل راه مردم شد و با فیض انفاس قدسی و به مدد دم مسیحایی خود، به قلب‌ها و جان‌ها، زندگی و پویایی ویژه‌ای بخشید و آنان را که مستعد هدایت و رهایی بودند، از گرداب هلاکت و غرقاب نیستی، خلاصی داده و به ساحل آرامش و نجات، رهنمون ساخت. حضرت امام، در عین حال که به تحصیل و تدریس رشته‌های گوناگون علمی، اخلاقی، عرفانی و... اشتغال می‌ورزید، همواره خدمت به دین و مهربانی بر همگان، بویژه جوانان را مطلوب خویش تلقی می‌کرد و از هر مجالی، به منظور تعالی و تکامل روح و اندیشه نسل نو، بهره می‌جست و از همان آغاز رهبری خود نشان داد که مخاطبان و امیدهایش را در گهواره‌ها، مدرسه‌ها و دانشکده‌ها می‌جوید و می‌پرورد.

جوان؛ سرمایه‌ معنوی کشور

آن‌‌گاه که به بازخوانی پیام‌ها و سخنان بلند آن عزیز می‌پردازیم، در می‌یابیم که حضرت امام، از تمامی زمینه‌ها و مایه‌های علمی، برای تاثیرگذاری بر روح و جان جوانان، در مسیر هدف‌های معنوی انقلاب، بهره‌مند شده است. حضرت امام، با آگاهی از جنبه‌های شخصیتی و روان‌شناختی این قشر، شرایط و مسایل فرهنگی و تحلیل مباحث سیاسی در حساس‌ترین شرایط سیاسی، جوانان را مخاطب قرار داده است. امام عقیده داشت که جوانان، سرمایه‌های ارزش‌مند معنوی یک کشورند و از همین رو بود که نگه‌داشت، حفظ و رشد این سرمایه‌ها را بسیار مهم تلقی می‌کردند و به تکلیف خطیری که در جلوگیری از خطر غفلت جوانان به عهده همگان بود، توجه ویژه‌ای داشتند و این غفلت را دو سویه می‌دانستند؛ غافل شدن جوانان از ارزش‌ها، اصول و مبانی دینی و اعتقادی از یک سو و غافل شدن اولیا و مسئولان فرهنگی و فکری جامعه از نسل جوان از سوی دیگر.

امام به اصل بیداری و هشیاری جوانان، اعتقادی راسخ داشت و در موضع‌گیری‌ها، پیام‌ها و مصاحبه‌ها و نصیحت‌های خویش، به این بعد توجهی ویژه ‌داشت.

جوانی؛ فصل تعالی و کمال‌طلبی

حضرت امام، به خوبی می‌دانست که در دوران جوانی، روح عرفان، اخلاق و معنویات، متجلی می‌‌شود و این قشر جوان است که می‌تواند آماده پذیرش فضیلت‌ها و ارزش‌های الهی باشد و زمینه‌های کمال‌طلبی در چنین نسلی به خوبی بروز می‌کند؛ از این روی، بر این باور بود که باید بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های دست‌اندرکاران امر تعلیم و تربیت و تلاش‌گران عرصه فکری و فرهنگی، متوجه این قشر باشد و نیز لازم است، محور اساسی و اصلی سیاست‌گذاری‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و مخاطب‌های اصلی رسانه‌های جمعی، همواره جوانان باشند.

نگاه ژرف و همراه با بصیرت سکان‌دار اصلی انقلاب اسلامی در امر مبارزه، دست‌مایه‌ای بود برای آن‌که در راستای توجه به تمامی اقشار درگیر در امر مبارزه، عنایت ویژه نسبت به جوانان، مورد غفلت قرار نگیرد. درک و شناخت راستین امام از مراتب و کمالات انسان و نیازهای واقعی جوانان، سبب توجه و تذکر نکته‌های لازم به نوجوانان و جوانان جامعه شد و حساسیت بسیار نسبت به رشد جنبه‌های روحی و معنوی، در میان نسل پر‌انرژی جوان، سبب شد که در سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی، تحول چشمگیری در قشر جوان جامعه پدید اید و گروه زیادی از خداجویان رها شده از امور پست و حیوانی، راه سعادت خود را در تزکیه نفس و سلوک به سوی حق بجویند. نفوذ معنوی و قدرت شگرف و تاثیر حیرت‌انگیز کلام امام، عاشقان و دلدادگانی را در میان جوانان پرورش داد که بسیاری از اهل معنا و معرفت، به حال آنان غبطه می‌خوردند.

از سوی دیگر، نسل جوان جامعه، گمشده و الگوی برتر خویش را در وجود پربرکت و شخصیت جامع حضرت امام یافتند و کوشیدند به اخلاق و رفتارش اقتدا کنند و رهنمودهایش را در عرصه‌های ایستادگی، فرهنگ و اخلاق، به‌کار بندند.

تقدیر و تمجید ویژه امام از جوانان

حضرت امام، از خداوند، کامیابی همه مسلمانان، بویژه جوانان را در از بین بردن استعمار و کارگزاران خیانت‌کار، خواستار شد و بر جوانان پر شور و بیدار حوزه و دانشگاه که با قیام و استقامت خود، وفاداری خویش را به اسلام و کشور ایران ثابت کردند، درود فرستاد (5) و در فراز یکی از بیانات خویش فرمود: «[ای جوانان]! خداوند، پشتیبان شما باشد. من به همه شما ارادت دارم، اخلاص دارم، محبت دارم، دوستی دارم. شما از خود من هستید و من هم از خود شما. ان شاء‌الله موفق باشید، موید باشید، جدیت کنید در تحصیل... جدیت کنید در این‌که خودتان را خوب بار بیاورید. خدا حفظتان کند، سلامت باشید ان‌شاء‌الله...» (6)

امام در بیانی دیگر، امید خود را به جوانان، چنین بروز می‌دهد:

«ان‌شاء‌الله خدا این جوان‌های ما... که مشغول بودند از اول تا حالا و فداکاری کردند، برای ما، برای اسلام نگه دارد، این‌ها را من دعاگوی هستم، من خدمت‌گزار این‌ها هستم» (7)

امام، قشر جوان را که چون سدی محکم در برابر دشمنان ایستادند و برای رضای پروردگار، فداکاری و جان‌فشانی و از ارزش‌های قرآنی و اسلامی پاسداری کردند، محبوب خداوند متعال می‌داند (8) و چنین نیروی ارزش‌مندی را افتخار اسلام و سرزمین ایران معرفی می‌کند.

در مجموع، از بیانات و رهنمودهای امام در ارتباط با جوانان بر می‌آید که:

1. هم خود بیدار باشند و هم جامعه را از بی‌توجهی و بی‌تفاوتی و نادانی، نجات دهند؛

2. در شناسایی اسلام، جدیت کرده، قرآن را بیاموزند و به‌کار بندند و در پیشبرد آرمان‌های اسلام، بکوشند؛

3. با کمال قدرت، به سوی تعالی و ترقی گام بردارند و از توطئه‌های شیطانی، هراس به خود راه ندهند؛

4. از اختلاف و تفرقه بپرهیزند و در تقویت اراده خود همت ورزند؛

5. کشور را از وابستگی‌های فکری، سیاسی و اقتصادی برهانند و استقلال واقعی و همه جانبه و کاملی را به ارمغان آورند.

امام، به نقش جوانان در به ثمر رساندن نهضت و برپایی نظام اسلامی و نیز فداکاری آنان در دفاع مقدس، تاکید دارد و نصیحت‌های بالا را در برهه‌هایی از تاریخ مطرح کرده‌اند تا نسل جوان، در روند مبارزه و مقاومت و تلاش در کسب علم و ایمان، لحظه‌ای غافل نشود و نیز توجه داشته باشند آن‌چه که موجب پیروزی در عرصه‌های گوناگون شده، سلاح ایمان است:

«آن چه جوانان کشور ما را دارای یک چنین جایگاه و منزلتی کرد، آن‌چه بدانان نیرو داد تا نهضت را به دروازه‌ای پیروز برسانند، آن‌چه نسل جوان را در دنیای سراسر مادی امروز هویت بخشید و آن را به سرمنزل مقصود و عروج هدایت کرد، یک چیز بود و آن، نیروی ایمان جوانان ما به اسلام بود» (9)

صفای معنوی

امام، پاکی، لطافت روح و صفای باطن جوان را از ویژگی‌های مهم این قشر می‌داند و از این رو، از جوانان می‌خواهد تا چنین توانایی‌هایی را دارند و می‌توانند در برابر مفاسد اخلاقی قیام کنند، بیش‌تر به اصلاح نفس توجه کنند؛ چرا که در سال‌های بالاتر، هم قوای آدمی به تحلیل رفته و هم دیگر از چنین نشاط معنوی خبری نیست.

«این تاثر قلبی و تصور باطنی، در روزهای جوانی، بهتر حاصل می‌شود؛ زیرا که قلب جوان، لطیف و ساده است و صفایش بیش‌تر است و واردات آن کم‌تر و تزاحمات در آن کم‌تر است» (10)

امام بر این باور است که آدمی تا جوان است، می‌تواند به سوی قله ایمان و پاکی گام بردارد؛ چرا که هنوز ریشه‌های فساد در قلبش جای نگرفته است و چنین دلی، لطیف و ملکوتی است. از سوی دیگر، وقتی ما چنین روزهایی را غنیمت شمردیم، اگر هم گذشت، دیگر جای تاسف ندارد؛ زیرا در راه خدا مصرف شده و آن‌چه در مسیر حق و رضایت پروردگار بگذرد، تازه به دست آمده است و برکت‌های آن هم هر لحظه، روبه فزونی است. به علاوه، در سال‌های جوانی، انسان اراده قوی دارد و می‌تواند چون سدی در برابر ابتذال و فساد و شهوت بایستد و قوه جوانی، می‌تواند آدمی را بر قوای شیطانی غلبه دهد:

«شما جوان‌ها، بهتر می‌توانید تحصیل نفس کنید، شما به ملکوت نزدیک‌تر هستید. در شما آن ریشه‌های فساد کم‌تر است، رشدش کم‌تر است. جوان، زودتر اصلاح می‌شود. حالا که جوان هستید، سیر خودتان را بکنید»

امام در وصیت نامه سیاسی ـ الهی خود تاکید می‌فرماید، جوانان به دلیل همین ویژگی‌های معنوی، راه انبیا و اولیا را ادامه می‌دهند و در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل، جرعه‌هایی از شهادت را نوشیده‌اند که چنین به وجد آمده‌اند و سپس می‌افزاید: چنین نفخه الهی، بر آنان گوارا باد.