راههای تداوم ارزشهای نسل انقلاب اسلامی ایران از نگاه امام خمینی (ره)

راههای تداوم ارزشهای نسل انقلاب اسلامی ایران از نگاه امام خمینی (ره)
رضا عیسی‌نیا
۱۷ فروردین ۱۳۹۴
خودباختگی, خودباوری, خدا محوری, نسل انقلاب اسلامی,

انقلاب اسلامی را بدون شناختن امام خمینی نمی توان شناخت. در این مقاله بر آن هستیم که راههای تداوم نسل انقلاب اسلامی ایران را از نگاه امام خمینی بررسی نماییم زیرا ویژگیها و مقومات نسل انقلاب اسلامی و همچنین راههای تداوم آن را، در گفتار و آثار ایشان بخوبی می توان یافت. بنابراین، این نوشتار پاسخ سه سوال زیر را در پی خواهد داشت: 1ـ ویژگیهای نسل انقلاب اسلامی ایران چه می باشد؟ (اعم از ویژگیهای معرفتی و رفتاری) 2ـ موانع تداوم ویژگیهای نسل انقلاب اسلامی چه می باشد؟ 3ـ راههای تداوم نسل انقلاب اسلامی چه می باشد؟

در باب گسست نسلی در مورد ایران می توان گفت که فاصله گرفتن از نسل انقلاب از طریق فاصله گرفتن از امام خمینی رخ می دهد یعنی تا زمانی که آرمانها و ارزشهای مقبول امام خمینی را همانگونه که نسل انقلاب قبول داشت نسل های آتی قبول داشته باشند فاصله ای بین نسل انقلاب اسلامی و نسل بعد از آن نخواهد افتاد. بنابراین اگر نسل فردا از عوامل و علل انقلاب و شخصیت و مبارزات امام آگاه شوند انقلاب اسلامی با تمام ویژگیهایش همواره در دل نسل ها پویا و زنده می ماند چرا که رمز بقای نسل انقلاب اسلامی، ایستادگی بر ارزشها و آرمانهایی است که در منطق امام خمینی وجود داشت. فلذا برای جلوگیری از گسست نسلی لازم است که بدانیم ویژگیها و مقومات نسل انقلاب اسلامی ایران چه می باشد و علل و عوامل گسست از نسل انقلاب اسلامی و نهایتاً راههای تداوم نسل انقلاب اسلامی ایران چه می باشد و علل و عوامل گسست از نسل انقلاب اسلامی و نهایتاً راههای تداوم نسل انقلاب اسلامی از نگاه امام خمینی برای جامعه ایران چگونه تشریح گردیده است. چرا که یکی از آفت های بزرگ تمام انقلابات و حرکتهای مردمی در طول تاریخ، مساله جدا شدن نسل بعدی از نسل اول انقلاب است.

البته آنچه ما از گسست نسلی در این نوشتار اراده می کنیم، همان شکل گیری شکاف های بنیادی از لحاظ فکری و فرهنگی است یعنی عدم وفاق در نظام معرفتی و اجتماعی یا عدم وفاق در ارزش ها و هنجارهای اجتماعی. حال این عدم وفاق چه به خاطر کم کاری و سوء تدبیر در حوزه عملکردی مسئولین باشد یا در فقدان ارائه مبانی تئوریک و مباحث معرفتی یا بر اثر نابرابری اجتماعی و اقتصادی در توزیع نابرابر ثروت و موقعیت.

مراد نویسنده از گسست نسلی دوره زمانی ده یا بیست ساله نیست زیرا انقطاع به معنای گسیختگی تام و تمام قابل قبول نمی باشد.

دو عَلَم افراخت اسپید و سیاه آن یکـی آدم دگــر ابلیس را

همیشه تاریخ، دو سر طیف جامعه در اقلیت بودند یا اقلیت خوب و سالم (صاحبان معرفتی نور) و اقلیتی بد و شیطانی (صاحبان معرفتی نار) و اکثریت جامعه یا متمایل به اقلیت معرفتی نوری شدند یا متمایل به اقلیت ناری. بنابراین اگر نور پیروز شد توانسته است گسست و انقطاعی در میان اکثریتی که قبلاً متمایل به نار بودند ایجاد کند و ارزشهای آنها را زیر سوال ببرد. اما بحث این است که چه عواملی و عللی باعث می شود که این گسست ایجاد شود و گاهی عَلَم اسپید و نسل اسپید پیروز شوند و گاهی نسل سیاه و عَلَم ابلیس، علل و عوامل درونی و بیرونی این دو از نگاه امام خمینی چیست؟ امام خمینی چه اندیشیده و چه چاره ای را پیش روی ما نهاده است؟

1ـ ویژگیها و مقومات نسل انقلاب اسلامی ایران

در اینجا سوال این است که مقومات نسل چیست که با از بین رفتن آن مقومات، آن نسل دچار گسست شده است و یا اینکه چه عواملی باعث پیدایش و استمرار همبستگی در میان مردم و گروه های مذهبی مختلف می شود. بحث بر سر این است که نسل انقلاب اسلامی قبلاً چه ویژگیها و خصایصی را داشته است و چگونه باید آن ویژگیها را تداوم بخشد، علل و عوامل نبود آن چه می تواند باشد.

برخی بر این باورند که حق مداری و خدامحوری عامل پیوند آدمیان است زیرا اگر مغز اعتقادات محفوظ بماند هرگز میان انسان ها غرابت و جدایی نخواهد افتاد. این دسته از نامه 23 نهج البلاغه از نامه های حضرت علی(ع) برای گفتار خود این چنین موید می آورند که حضرتش توصیه می کند که عمود توحید و دین را حفظ کنید، به خدا شرک نورزید و سنت محمد(ص) را ـ که درود خدا بر او و خاندانش باد ـ ضایع نکنید. این دو ستون را برپا و این دو چراغ را فروزان دارید که در این صورت جای هیچ سرزنشتان نخواهد بود (1) این دسته، مقومات نسلی را در عقاید اصیل، توحید و یکتاپرستی و حق مداری خلاصه می کنند.

حال باید پرسید که دیدگاه امام خمینی در باب مقومات نسلی چه می باشد و چه چیزهایی در ایجاد یا نفی این ویژگیها از نظر ایشان موثرند؟

قبل از بیان دیدگاه امام در باب مقومات نسلی، شایسته است به بنیان های فکری ایشان در باب تاثیر و تاثر فرد و جامعه و عواملی که باعث این تاثیرپذیری و تحول در فرد و اجتماع می شوند اشاره ای داشته باشیم تا بر آن اساس به دقایق گفتار امام در باب راههای تداوم نسلی بیشتر نایل آییم. بنیان های فکری امام مربوط به بحث ما به صورت زیر شمردنی است:

1ـ امام خمینی معتقد است که انسان موجودی اجتماعی است که رشد و کمال او در گرو تعامل وی در یک اجتماع بشری است.(2)

2ـ ایشان انسان را نه فقط یک موجود اجتماعی بلکه تاثیرپذیر از جامعه هم می داند.(3)

3ـ ایشان جامعه را کلیتی متمایز از افراد متشکله اش می داند، البته جامعه را روحی قاهر و منکوب کننده نمی داند ولی تاثیرات و عملکردی مستقل از حوزه اراده فردی انسان برای آن قائل است. (4)

یکی از آفت های بزرگ تمام انقلابها و حرکتهای مردمی در طول تاریخ، مسئله جدا شدن نسل بعدی از نسل انقلاب است

تا زمانی که آرمانها و ارزشهای امام خمینی را همان گونه که نسل انقلاب قبول داشت نسل های بعدی قبول داشته باشند، گسست نسلی در ایران بوجود نخواهد آمد

4ـ فرد فرد جامعه در قبال اجتماع خود مسئول هستند.(5)

5 ـ سقوط و صعود جامعه بسته به افرادی است که سر رشته دار یک کشور هستند.(6)

6ـ صفات انسانی اکتسابی است، بنابراین انسانهای عالم و انسانهای دیکتاتور در اثر شرایط پرورش، تربیتی و اجتماعی به انسانهایی متعبد و دانشمند و یا دیکتاتور تبدیل می شوند.(7)

7ـ خانواده بیشترین تاثیرگذاری را در اجتماع به خود اختصاص می دهد.(8)

8 ـ تاثیرگذاری خانواده منوط به سلامت جامعه است.(9)

هر یک از بنیان های فکری فوق الذکر، در هنگام تشریح مقومات و راهکارها؛ جایگاه خود را به خوبی پیدا خواهند نمود. امام خمینی مقومات نسلی را در دو سطح بیان کرده اند.

الف) سطح معرفتی مقومات نسلی (در اینجا بحث این است که مواد و محتوای اندیشه نسل انقلاب چه می باشد.)

ب) سطح رفتاری مقومات نسلی (البته سطح رفتاری، نشات گرفته از سطح معرفتی خواهد بود، چون از کوزه برون همان تراود که در اوست) اما نکته ظریفی که می توان به آن اشاره کرد اینکه امام خمینی در پایان وصیت نامه سیاسی ـ الهی خود به این دو سطح اشاره کرده و می فرمایند من با سه صفت؛ اطمینان، آرامش و شادی از میان شما می روم اگر سئوال شود که چگونه؟ امام خود ما را به این جواب می رساند که با چنگ زدن به دو ثقل اکبر و کبیر بنابراین سطح اول در نگاه ایشان بسیار مهم و حیاتی و حائز اهمیت بوده و توجه خاصی هم به این مطلب داشتند.

در سطح اول یعنی نظام معرفتی یا ویژگیها و مقومات معرفتی امام به دو مطلب کلان و مهم می پردازد یکی مبحث خودشناسی و دیگری خودباوری ـ در این باره می گویند:

«وصیت من به همه آن است که با یاد خدای متعال به سوی خودشناسی و خودکفایی و استقلال، با همه ابعادش به پیش، و بی تردید دست خدا با شما است، اگر شما در خدمت او باشید و برای ترقی و تعالی کشور اسلامی به روح تعاون ادامه دهید.» (10)

در جای دیگر می گویند:

«در طول تاریخ، در این سده های آخر کوشش شده است که ملتهای جهان سوم خواب باشند، غافل باشند و توجهشان به شخصیت خودشان نباشد. و شخصیت خودشان را اصلاً وابسته به غیر بدانند.» (11)

برای تحصیل خودشناسی و خودباوری امام ما را به دو منبع ارزشمند و جاودانه یعنی قرآن و سنت توجه می دهند. چرا که قرآن وسیله جمع مسلمانان و پیوستگی نسل ها می باشد و تا زمانی که ما افتخار کنیم و باور داشته باشیم که قرآن کتاب زندگانی ماست و نجات دهنده بشر از جمیع اغلال می باشد در آن صورت فاصله ای بین نسل قبل و بعد نخواهد بود. ایشان بر این باور است که ملتی که به قرآن مفتخر باشد چه این ملت نسل دیروز به حساب آید یا نسل حاضر، فاصله ای و گسستی بین خود احساس نخواهد کرد بنابراین یکی از ویژگیهای معرفتی نسل انقلاب اسلامی را اینگونه بیان می کنند:

«ما مفتخریم و ملت عزیز سر تا پا متعهد به اسلام و قرآن مفتخر است که پیرو مذهبی است که می خواهد حقایق قرآنی، که سراسر آن از وحدت بین مسلمین بلکه بشریت دم می زند، از مقبره ها و گورستانها نجات داده و به عنوان بزرگترین نسخه نجات دهنده بشر از جمیع قیودی که بر پای و دست و قلب و عقل او پیچیده است و او را به سوی فنا و نیستی و بردگی و بندگی طاغوتیان می کشاند نجات می دهد.» (12)

از نظر امام دومین منبع معرفتی از مقومات و ویژگی نسل انقلاب اسلامی عبارت از چنگ زدن و باور داشتن به سنت معصومین می باشد. با عنابت به این مطلب ویژگی نسل انقلاب در این قسمت با این عبارت تجلی و ظهور می یابد:

«ما مفتخریم که کتاب نهج البلاغه که بعد از قرآن بزرگترین دستور زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهایی بخش بشر است و دستورات معنوی و حکومتی آن بالاترین راه نجات است، از امام معصوم ما است. ما مفتخریم که ائمه معصومین از علی بن ابیطالب گرفته تا منجی بشر حضرت مهدی صاحب زمان... ائمه ما هستند.» و«ما مفتخریم که ادعیه حیاتبخش که او را «قرآن صاعد» می خواند از ائمه معصومین ما است و... صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ما است.» (13)

بنابراین وقتی نسلی افتخار کرد به ادعیه حیات بخشی چون مناجات شعبانیه، دعای عرفات حسین بن علی و صحیفه سجادیه و صحیفه فاطمیه و افتخار کرد به اینکه بالاترین شخصیت تاریخ از آنهاست، وقتی نسلی به مذهب و هویت خود افتخار کرد و ویژگیها و خصایص خود را اینگونه معرفی کرد، وقتی مولفه ها و عناصر هویتی ملتی و نسلی تشکیل شده باشد از اینکه مذهبش جعفری است و کتابش قرآن و نهج البلاغه و ادعیه و... وقتی نسلی افتخارش این شد که در راه پیاده کردن قرآن کریم حبس و تبعید برایش چیزی نیست. آن نسل مقومات و ویژگیهای نسلی خود را به بهترین وجه نمایان نموده است لاکن مسئله، انتقال این نظام فکری و فرهنگی به نسلهای بعدی است که یکی از وظایف اساسی نسل انقلاب است که اگر در این زمینه کوتاهی گردد دچار صدمه ای و خسارتی جبران ناپذیر خواهیم شد، همانگونه که امام خمینی به این مطلب توجه داشت و می گویند:

«اینجانب با آنچه در ملت عزیز از بیداری و هوشیاری و تعهد و فداکاری و روح مقاومت و صلابت در راه حق می بینم و امید آن دارم که به فضل خداوند متعال این معانی انسانی به اعقاب ملت انتقال شود و نسلاً بعد نسل بر آن افزوده گردد با دلی آرام و قلبی مطمئن و...» (14)

نسل انقلاب اسلامی، نظام فکری اش این گونه شکل گرفته است که اسلام باید برای زندگی اش نه فقط در حوزه خصوصی بلکه در تمام ابعاد زندگی برنامه داشته باشد و این برنامه را باید رهبران اسلامی ارائه دهند و جاری و ساری کنند. در این باره امام خمینی می گویند:

«شما به زندگی پیامبر بزرگ اسلام(ص) و نیز زندگی امام علی علیه السلام نگاه کنید که هم یک رهبر مذهبی هستند و هم یک رهبر سیاسی و این مساله در فرهنگ شیعه از مسایل بسیار روشن است و هر مسلمان شیعی وظیفه یک رهبر مذهبی و دینی می داند که در سرنوشت سیاسی و اجتماعی جامعه مستقیماً دخالت کنند و هدایت و نقش تعیین کننده خود را انجام دهد.» (15)

نسل انقلاب اسلامی نسلی است که قرآن و سنت را وارد زندگی سیاسی ـ اجتماعی خود کرد و معتقد است که اسلام (کتاب و سنت) همه چیز دارد همانگونه که امام می گوید:

«ما کتاب و سنتمان غنی است، همه چیز در آن هست لکن بد معرفی کردند به ما.» (16)

حضرت امام در جای دیگری می گویند:

«...قرآن مشتمل بر همه چیز است، یعنی یک کتاب آدم سازی است، همان طوری که آدم همه چیز است؛ معنویت دارد، مادیت دارد، ظاهر دارد، باطن دارد، قرآن کریم هم که آمده است این انسان را بسازد همه ابعاد انسان را می سازد؛ یعنی کلیه احتیاجاتی که انسان دارد، چه احتیاجاتی که شخص دارد و چیزهایی که مربوط به شخص است، روابط بین شخص و خالق تبارک تعالی و مسائل توحید... [و چه] مسائل سیاسی و...» (17)

می توان گفت نسل انقلاب اسلامی دچار یک تحول فکری عظیمی شده بود، تحول چشمگیری که در قشر جوان جامعه بوجود آمد و خیل عظیمی از خداجویان رهیده از ارزشهای پست، راه سعادت خود را در تزکیه و سلوک الی الله جستجو کردند. اینان تا بدانجا رسیدند که بسیاری از مردان عارف به حال آنان غبطه می خوردند تا جایی که امام نسل انقلاب ـ آن عارف بالله ـ خود را عقب مانده از غافله شهدا و شرمنده از جوانان خواجو می بیند و می گوید:

«اینجانب هنگامی که این جوانان عزیز در عنفوان شباب را که با گریه از من عقب مانده، تقاضای دعا برای شهادت می کنند، مشاهده می کنم، از خود مایوس و از آنان شرمنده می شوم.» (18)

بحث مهمی که در ادامه می توان پی گرفت این است که اگر نسل انقلاب اسلامی را با ویژگی تفکر و فرهنگ قرآنی بشناسیم آیا فهم ما از اسلام و منابع اسلامی با فهم نسل پیشین از اسلام فرق می کند و آیا این تفاوت و فرق ما را به یک گسست می رساند یا این تفاوت به تحول و تکامل کمک می کند نه انقطاع از نسل پیشین. این تفاوت فهم ها منجر به تفاوت نسل ها نخواهد شد تا بگوییم یک تفاوت در نسل ها پیش آمده است. به عبارت دیگر تفاوت نسلی منجر به خروج از چارچوب نشده و نمی شود اگرچه معرفت دینی مردم از یکسو و ظهور عوامل جدید اجتماعی از سوی دیگر، دامنه نوسانات شرعی را بیشتر می کند اما هیچ وقت حلال خدا حرام و حرام خدا حلال نمی شود بلکه دین استعداد و قابلیت خود شارژی را دارد و مقتضیات زمان و مکان را لحاظ می کند. بنابراین قرآن ابزار پیوستگی میان نسل ها و عصرها می باشد چون قرآن دارنده حق است و چون دارای بطونی است و قابلیت فهم در لایه های مختلف را دارا می باشد، فلذا هرکس مطهرتر، فهمش از قرآن بیشتر و نزدیکتر خواهد بود.

امام خمینی معتقد است که انسان موجودی اجتماعی است که رشد و کمال او در گرو تعامل وی در یک اجتماع بشری است

«اینجانب با آنچه در ملت عزیز از بیداری و هوشیاری و تعهد و فداکاری و روح مقاومت و صلابت در راه حق می بینم، امید آن دارم که به فضل خداوند متعال این معانی انسانی به اعقاب ملت انتقال شود و نسلاً بعد نسل بر آن افزوده گردد»

گفته شد که در حوزه معرفتی، نسل انقلاب اسلامی، به قرآن مجید (قرآن نازل) و ادعیه ماثور (قرآن صاعد) چنگ زدند و خداشناسی آنان در مرتبه ای بود که با توکل بر باری تعالی، کارهای بزرگی را به انجام رسانیدند که بدون توجه خداوند سبحان تحقق آنها تصورناشدنی بود. ادعیه آنها ریشه در اعماق وجودی آنها داشت به صورتی که خداوند را منشا همه برکات می دانستند. آنها خود را در محضر خداوند می دانستند و دعا را مایه تقویت روح و موجب رسیدن به مقامات بالا. همانگونه که رهبر و امامشان معتقد بود:

«هرچه مسائل بخواهید در ادعیه هست».(19)

«تمام ادعیه ای که در لسان او [پیامبر اسلام] و ائمه مسلمین واقع شده است تمام این ادعیه در عین حالی که دعوت به معنویات است از راه دعوت معنویات، تمام مسائل مسلمین اصلاح می شود».(20)

در مجموع ویژگیهای رفتاری نسل انقلاب اسلامی را به صورت زیر برمی شماریم:

1ـ انقلاب بودن (انقلاب معنوی) بر اساس آن تحولی که در نسل انقلاب اسلامی ایجاد شده او نسلی است که پیر و جوانش، زن و مردش و خرد و کلانش در صحنه های فرهنگی و اقتصادی و نظامی حضور داشته و در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند و خواهند داشت.

2ـ گسستن از وابستگی فکری

3ـ تهذیب و تعهد داشتن

4ـ اعتقاد و اعتماد به فرهنگ خودی

5ـ مدافع اسلام و روحانیت

6ـ تعاون و همدلی در عرصه های اجتماعی و سیاسی

7ـ نترسیدن از دشمن

8ـ خودباوری

9ـ ظلم ستیزی

10ـ احیاء سنت های الهی

11ـ برپا داشتن شعائر اسلامی (احیاء نماز جماعت، جمعه و مراسم دعا و برگزاری مراسم شهادت ائمه و اعیاد و...)

12ـ عدم وابستگی به دنیا

13ـ عشق به شهادت

14ـ عشق به اهل بیت

15ـ اجتناب از گناهان (دروغ، تهمت، اختلاس...)

16ـ شایسته سالاری

17ـ دفاع از کشور

18ـ خواستار برابری اجتماعی ـ اقتصادی

19ـ عمران شهرها و کشور

20ـ پایبندی به نظام ارزشی

21ـ بیگانه ستیزی

22ـ ترجیح زندگی شرافتمندانه بر زندگی ننگین و بردگی

23ـ هدفمند بودن در زندگی

24ـ کوشش برای اجرا و تحقق محتوای اسلام در جمیع ابعاد

25ـ داشتن انگیزه الهی در امور

26ـ برقرار کردن حکومت اسلامی

27ـ حفظ مرزهای مسلمین

28ـ وحدت کلمه داشتن و عدم اختلاف

29ـ نسلی که گرسنگی و بی لباسی را نمی فهمید

30ـ نسلی که از خود فانی شده و در مقصد باقی مانده بود

31ـ صفا و خلوص در گفتار و رفتار

32ـ ایثار و شهادت

33ـ خواستار اقامه حدود الهی

34ـ و...

2ـ موانع تداوم ویژگیها و خصایص نسل انقلاب اسلامی

گفته شد که در جریان انقلاب اسلامی، نظام ارزشی جدیدی بر اساس معرفت اسلامی برای نسل انقلاب پایه گذاری شد، نظام ارزشی جدیدی که نظام ارزشی غرب و شرق را به چالش کشید و نفی می کرد؛ بنابراین سوال این است که نسل انقلاب با چه موانعی در سر راه خود مواجه خواهد شد.

به طور اجمال می توان گفت که عمده ترین موانع و آسیب های معرفتی و رفتاری (یعنی آنچه باعث شکل گیری شکاف های بنیادی از لحاظ فکری و فرهنگی، عدم وفاق در فکر و عدم وفاق در ارزش ها و هنجارهای اجتماعی می شود) عبارتند از: کنار نهادن قرآن از زندگی، نفوذ اندیشه های غیراسلامی، التقاط فکری، جمود فکری، شکست روحی ناشی از خودباختگی فرهنگی، بدبین کردن جوانان به فرهنگ خودی و فقر فرهنگی، طمع بیگانگان در صف حق جویان، دچار حیرت و سرگردانی شدن، تسلط ستمگران بر جوامع بشری و...

1ـ ترک قرآن یا مهجوریت از دو ثقل

به نظر برخی ورود اسلام و فرهنگ اسلامی به ایران موجب شکاف میان نسل ایرانی شده است و ایرانیان دچار بحران هویت گردیده و با پایبندی به اسلام، هرگز به دوران پرافتخار هخامنشیان و ساسانیان نخواهند رسید. این دسته راه حل این مساله را کنار نهادن اسلام از زندگی اجتماعی و پی گرفتن فرهنگ غربی و ایرانی قبل از اسلام جهت رشد و ترقی تجویز می نمایند. اینان قرآن را از صحنه خارج نموده و یا حداقل نقشی که به آن داده اند استفاده در مجالس مردگان و... می باشد. بنابراین اگر در نسل حاضر، تفکر مهجوریت دو ثقل رواج پیدا کند، تفکری که کاملاً در مقابل تفکر و نظام معرفتی نسل انقلاب است این خود مانعی بزرگ جهت تداوم نسلی خواهد بود همانگونه که امام خمینی می فرمایند:

«مع الاسف به دست دشمنان توطئه گر و دوستان جاهل، قرآن این کتاب سرنوشت ساز، نقشی جز در گورستانها و مجالس مردگان نداشت و ندارد و آنکه باید وسیله جمع مسلمانان و بشریت و کتاب زندگی آنان باشد، وسیله تفرقه و اختلاف گردید و یا بکلی از صحنه خارج شد.» (21)

بنابراین نسلی که باور داشت اسلام فقط عبادت نیست، فقط تعلیم و تعلم عبادی نیست، اسلام سیاست است و از سیاست دور نیست، اسلام از هیچ چیز غافل نیست، اگر این باور تغییر پیدا بکند یا تفکر و معرفت راحت طلبی جانشین معرفت ظلم ستیزی نور شود اینها موانعی جهت تداوم نسل انقلاب اسلامی خواهد بود. به همین دلیل امام خمینی در مقابل این تفکر و معرفت راحت طلبی موضع گرفته و با بیانات و رفتار خود به نفی و طرد این باور پرداخته و معتقدند که بعضی ها فکر می کنند:

«انسان نباید خودش را در معرض یک خطری... قرار بدهد ...یکدسته دیگر هم انبیا بوده اند و اولیای بزرگ... تمام عمرشان را صرف می کردند در اینکه با ظلمها [مبارزه کنند]... اگر وضع تفکر سیدالشهدا ـ سلام الله علیه ـ مثل بعضی مقدسین زمان خودش بود... کربلایی پیش نمی آمد؛ یک راحت طلبی بود و کناره گیری از جامعه و دعا و ذکر بود... اگر ائمه ما ـ علیهم السلام ـ سازش می کردند با اهل ظلم و ستم، احترامشان بسیار زیاد بود. خلفا حاضر بودند که آنها را هر جور احترام می خواهند بکنند که آنها دست از دعوتشان بردارند.» (22)

2ـ شکست روحی ناشی از خودباختگی فرهنگی

همانگونه که گفته شد یکی از موانع تداوم نسلی، شکست روحی ناشی از خودباختگی فرهنگی می باشد. امام خمینی به نسل جدید و آینده توجه می دهند که آنچه باعث شده و می شود این است که مردم جامعه ای برای خود شخصیتی و هویتی قائل نباشند و افراد جامعه کعبه آمال و آرزوهای خود را در غربیها و دیگران بیابند. البته این مانع در نسل انقلاب اسلامی برداشته شده بود. همانطور که امام می گویند:

«...شما جوانان... موفق شدید که این باور غلطی که در بین کشور ما معروف شده بود این باور غلط را بشکنید.» (23)

اما اگر دوباره این تفکر رشد کند مانعی خواهد بود جهت تداوم نسل انقلاب اسلامی.

3ـ مایوس شدن (مایوس کردن) ملت از توانایی اداره کشور توسط احکام اسلامی

یکی دیگر از موانع تداوم نسل انقلاب اسلامی مایوس شدن یا مایوس کردن ملت یا نسل حاضر از توانایی اداره کشور توسط احکام اسلامی (چه بواسطه تبلیغات دشمنان و چه توسط مقدس مآبان) می باشد. چون:

«گاهی ناشیانه و با صراحت به اینکه احکام اسلام که 1400 سال قبل وضع شده است نمی تواند در عصر حاضر کشورها را اداره کند یا آنکه اسلام یک دین ارتجاعی است و با هر نوآوری و مظاهر تمدن مخالف است و در عصر حاضر نمی شود کشورها از تمدن جهانی و مظاهر آن کناره گیرند.» (24)

درصدد از بین بردن انسجام و وحدت و پیوند نسل ها می شوند و گاهی هم از راهی وارد می شوند که انگار دایه مهربانتر از مادرند و تفکری را ترویج می کنند که با آن ریشه اسلام را می زنند و نسل حاضر را از اسلام دور می سازد و آن ترویج این تفکر است که جمهوری اسلامی هم کاری برای مردم انجام نداد. امام درباره این دسته از توطئه ها می گویند که اینان ذهن مردم را از اینگونه مخدوش می کنند که جمهوری اسلامی هم کاری برای مردم انجام نداد.

«بیچاره مردم با آن شوق و شعف فداکاری کردند که از رژیم ظالمانه طاغوت رهایی یابند، گرفتار یک رژیم بدتر شدند! مستکبران مستکبرتر و مستضعفان مستضعف تر شدند!» 25)

4ـ بدبین کردن جوانان و نسل حاضر به فرهنگ خودی

بدبین کردن نسل حاضر به فرهنگ خودی که مانعی در جهت تداوم نسلی به حساب می آید می تواند از مجاری متعدد و متکثری شکل بگیرد، از مجاریی همانند، رادیو، تلویزیون، مطبوعات،سینما، تئاتر کامپیوتر ها و... اینها ابزارهای موثر در تباهی ملتها مخصوصاً نسل جوان می تواند به حساب آید.

یکی دیگر از موانع تداوم نسلی، شکست روحی ناشی از خودباختگی فرهنگی است

اگر در نسل حاضر، تفکر مهجوریت دو ثقل (قرآن و عترت) رواج پیدا کند مانعی بزرگ جهت تداوم نسلی خواهد بود

امام خمینی درباره نقشه های تبلیغی غربی در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، بیان می دارند که:

«و یک راه دیگر هم قضیه تبلیغات دامنه داری برای ترقیاتی که در غرب هست، که اینها دیگر اتکال به خودشان نداشته باشند، هر صحبتی که می شود صحبت از غرب پیش بیاید، خیابان ها را به اسم آنها اسم گذاری کنند ... جوری تربیت کنند این ملت را که خودش را ببازد و خودش را از دست بدهد؛ به جای آن یک آدم غربی بنشیند. 26 یا «کودکان ما اگر نام غربی داشته باشند مفتخر، و اگر نام خودی دارند سر به زیر و عقب افتاده اند... و رفتن به انگلستان و فرانسه و آمریکا و مسکو افتخاری پرارزش و رفتن به حج و سایر اماکن متبرکه کهنه پرستی و عقب ماندگی محسوب شود. (27)

اگر نسلی به این جا رسید که بی اعتنایی به آنچه مربوط به مذهب و معنویات است از نشانه های روشنفکری و تمدن و در مقابل تعهد به این امور نشانه عقب ماندگی و کهنه پرستی است در این صورت گسست نسلی ایجاد شده و مسئولین و ملت باید چاره اندیشی کنند. البته علاج واقعه را قبل از وقوع باید کرد، از جمله کارهایی که باید انجام داد و توجه زیادی به آن داشت، توجه به دانشگاههاست همانگونه که امام به همه نسل ها توصیه می کنند که:

«برای نجات خود و کشور عزیز و اسلام آدم ساز، دانشگاهها را از انحراف و غرب و شرق زدگی حفظ و پاسداری کنید». (28)

3ـ راهکارهای تداوم نسل انقلاب اسلامی

1/3. حفظ انگیزه الهی

در این نوشتار این اصل را بنا نهادیم که اگر انگیزه نسل انقلاب اسلامی، انگیزه ای الهی شد، بدین واسطه رفتار او هم رفتاری الهی خواهد بود بنابراین حرف ما این است که رمز بقای انقلاب اسلامی و ویژگی های نسل انقلاب اسلامی همان رمز پیروزی آنها است همانگونه که امام انقلاب در این باره می گویند:

«بی تردید رمز بقای انقلاب اسلامی همان رمز پیروزی است و رمز پیروزی را ملت می داند و نسل های آینده در تاریخ خواهند خواند که دو رکن اصلی آن: انگیزه الهی و مقصد عالی حکومت اسلامی؛ و اجتماع ملت در سراسر کشور با وحدت کلمه برای همان انگیزه و مقصد.» (29)

2/3. افتخار به اسلام و استمرار این ایده

اگر نسل انقلاب، نسلی است که (پیر و جوانش، زن و مردش و خرد و کلانش) در صحنه های فرهنگی و اقتصادی، نظامی حاضر می باشند و در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند و به این فعالیت و اعتقاد و ایده خود افتخار می کنند نسل حاضر هم اگر به چنین چیزهایی افتخار کردند پس نگرانی ای در معرفت و رفتار آن نسل نخواهیم داشت به همین دلیل امام به جوانان و نسل حاضر توصیه دارد که به جای تکیه به بلوک شرق و غرب به اسلام تکیه کنند و تعالیم نورانی و رهایی بخش قرآن کریم را نصب العین خود قرار دهند و در شناسایی اسلام بیشتر جدیت کنند، تعالیم مقدسه قرآن را بیاموزند، و به کار بندند و با کمال اخلاص در نشر و تبلیغ و معرفی اسلام بکوشند. فلذا جوانان را از التقاط و به حاشیه راندن اسلام و آئین اسلامی هشدار می دهند و می گویند:

«مبادا قرآن مقدس و آئین نجات بخش اسلام را با مکتب های غلط و منحرف کننده ای که از فکر بشر تراوش کرده است خلط نمایید.» (30)

3/3. پایدار و پایبند بودن به صراط مستقیم

تا زمانی که نسل حاضر و آینده از راه مستقیم الهی منحرف نشده، راه و مقصد نسل انقلاب اسلامی تداوم دارد. امام در این باره می گویند:

«...به ملت عزیز ایران توصیه می کنم که از این راه مستقیم الهی که نه به شرق ملحد و نه به غرب ستمگر کافر وابسته است، بلکه صراطی که خداوند به آنها نصیب فرموده است محکم و استوار و متعهد و پایدار و پایبند بوده...» (31)

4/3. پیروی از فرهنگ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی ائمه اطهار

یکی دیگر از راه های تداوم نسل انقلاب اسلامی پیروی از فرهنگ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی ائمه اطهار است. امام خمینی به نسل ها توصیه می کند که به فرهنگ ائمه اطهار(ع) چنگ زنید تا رستگار شوید. او می گوید:

«با کمال جد و عجز از ملت های مسلمان می خواهم که از ائمه اطهار و فرهنگ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی این بزرگ راهنمایان عالم بشریت به طور شایسته و به جان و دل و با جانفشانی و نثار عزیزان پیروی کنند».(32)

5/3. بزرگداشت حماست تاریخی ائمه اطهار

یکی دیگر از راههای تداوم ویژگی های نسل انقلاب زنده نگاه داشتن حماسه تاریخی ائمه اطهار است. در این باره امام می گویند:

«...و از آن جمله مراسم عزاداری ائمه اطهار و بویژه سید مظلومان و سرور شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین ـ صلوات وافر الهی و انبیا و ملائکه الله و صلحا بر روح بزرگ حماسی او باد ـ هیچ گاه غفلت نکنند و بدانند آنچه دستور ائمه ـ علیهم السلام ـ برای بزرگداشت این حماسه تاریخی اسلام است و آنچه لعن و نفرین بر ستمگران آل بیت است، تمام فریاد قهرمانانه ملت ها است بر سردمداران ستم پیشه در طول تاریخ الی الابد.» (33)

6/3. اعتقاد به انقلاب اسلامی

نسلی که به انقلاب اسلامی اعتقادی نداشته باشد راه و مشی و خصایص نسل انقلاب را هم به طریق اولی قبول نخواهد داشت چرا که اعتقاد به انقلاب اسلامی یعنی اعتقاد به اینکه انقلاب اسلامی دست جهان خواران و ستمگران را از ایران بزرگ کوتاه کرده و اعتقاد به اینکه انقلاب اسلامی در مقابل تبلیغات ضداسلامی و ضد روحانی و مراکز عیاشی و فحشا و قمار و مسکرات بوده و اعتقاد به اینکه انقلاب اسلامی با دست خالی و با ایده واحد و فریاد الله اکبر و فداکاری های حیرت آور و معجزه آسا تمام قدرت های داخلی و خارجی را کنار زد تا خود مقدرات کشور را به دست بگیرد و اعتقاد به اینکه اسلام و حکومت اسلامی پدیده الهی است که مردم با به کار بستن آن سعادت فرزندان خود را در دنیا و آخرت به بالاترین وجه تامین می کنند.(34) بنابراین یکی از راهکارهای تداوم نسل انقلاب اسلامی، اعتقاد به انقلاب اسلامی است. باید برای نسل حاضر و نسل های آینده انقلاب روشن شود که انقلاب اسلامی چه بود. اگر نسل امروز و فردا از عوامل و حوادث انقلاب و شخصیت و مبارزات امام و چرایی انقلاب اسلامی آگاه شوند، انقلاب همواره در دلها زنده می ماند و فاصله ای بین نسل انقلاب و نسلهای بعدی نمی افتد.

7/3. جدا نشدن جوانان از روحانی و برعکس

یکی از ویژگی ها و خصایص نسل انقلاب این بود که با روحانی ارتباط داشت و خود را بی نیاز از راهنمایی و هدایت او نمی دید چرا که در طول تاریخ منادیان و مبلغین و مربیان قرآن و سنت و اسلام، این قشر از اقشار اجتماعی بودند و همچنین روحانیون توجه زیادی به جوان ها داشتند تا جایی که بزرگ معمار انقلاب اسلامی معتقد بود که جوانان به ملکوت نزدیک ترند و می گفتند که نظیر جوان های این زمان از اول تاریخ تا حالا نبوده است. (35)

امام توصیه و سفارش دو سویه به روحانیت و جوانان دارد که تلاش کنند که رابطه این دو قطع نشود چرا که دچار خسارت و زیان های جبران ناپذیری خواهیم شد و به جوانان سفارش می کند که در مسیر ارزش ها و معنویات از وجود روحانیت استفاده کنید و تحت هیچ شرایطی خود را بی نیاز از راهنمایی و هدایت آنها ندانید. و از سوی دیگر به روحانیون هم توصیه می کند که به جوانان توجه داشته باشید، جوانها را بشناسید و با جوانها موافق با خصوصیات آنها رفتار کنید و بعضی از انتقادها و کج تابی های جوانان را تحمل کنید. در این باره امام می فرمایند:

«جوانان های ما را همچو منقلب کرده بودند که نسبت به شما یک نحو دیگر فکر می کردند، چنانچه شما هم نسبت به آنها یک طور دیگر فکر می کردید و هر دو فکرها، فکرهای وارداتی تبلیغاتی بود. هم آنطوری که دانشگاه درباره شماها فکر می کرد. یک مشت آخوند که همین حرف ها و هم آن طوری که شما نسبت به دانشگاه که همچو به طور مطلق «یک دسته فُکُلی نمی دانم کذا. این هر دوی آن تبلیغات بود که جدا کنند. طبقه جوانی که بعدها باید مقدرات یک مملکت را در دست بگیرد، از شما جدا کنند. اصلاً برنامه این است که شما را از طبقه فعال جوان جدا بکنند یعنی طبقه ای که روشن هستند و مرجع امور خواهند شد و شما را هم از آنها و آنها را هم از شما و دو قوه ای که قوه مفکره یک ملت هست.» (36)

«بی تردید رمز بقای انقلاب اسلامی همان رمز پیروزی است»

«مبادا قرآن مقدس و آئین نجات بخش اسلام را با مکتب های غلط و منحرف کننده ای که از فکر بشر تراوش کرده است خلط نمایید»

8/3. استمرار انقلاب معنوی

تا زمانی این تحول (انقلاب معنوی، انقلابی که در نسل انقلاب اسلامی است) هست و باقی هست نباید از چیزی ترسید و هیچ فاصله ای بین نسل ها ایجاد نخواهد شد. اگر این تحول از بین رفتن یا کم رنگ شد و به حاشیه رانده شد آنوقت گسست نمایان و ظاهر خواهد گشت امام دراین باره می فرماید:

«... خدا به ما تفضل کرد، ترحم کرد و این تحول حاصل شد و تا این مطلب هست، این تحول هست و باقی هست شما از هیچ چیز نترسید». (37)

تحولی که در جوانان ایجاد شد همان هجرت بسوی حق بود فلذا اگر این تحول باقی بماند مشکلی نخواهیم داشت امام در کلامشان ما را به این مطلب توجه می دهند که:

«آنچه شما را پیروز کرد هجرت از خود به خدا بود یعنی پشت به انانیت خود کردن و رو به رحمت الهی آوردن.» (38)

9/3. بیرون آمدن از وابستگی فکری

یکی از تحولاتی که در نسل انقلاب اسلامی ایجاد شد خودباوری و خوداتکایی بود، این فکر بود که ما می توانیم مسایل و مشکلات خودمان را خودمان حل کنیم و تا زمانی که این تحول هست گسستی نخواهد بود در این رابطه این عبارت و کلام امام را شاهد می آوریم که فرمود:

«...عمده این است که ما ذهن این جوان ها و حتی پیرها و روشنفکرنماها را آماده کنیم که ما خودمان آدم هستیم و اینطور نیست که در همه چیز دستمان را پیش دیگران دراز کنیم و حتی اخلاق و زبانمان را نیز از آنها یاد بگیریم.» (39)

10/3ـ لزوم تهذیب و تعهد در جوانان و نسل حاضر

امر تهذیب و تعهد امری نیست که بعهده یک نهاد و یک موسسه خاصی واگذار شود بلکه امری است که شکوفا شدن آن وابسته به عمل همه است، از خانواده و کودکستان که پائین ترین و کوچکترین نهاد می باشد گرفته تا دانشگاه و حوزه و دولت که عالیترین نهاد در جامعه می باشد. همه باید بیدار باشند که انحرافی صورت نگیرد. اگر کودکان ما را از نورسی، منحرف بار بیاورند، این انحراف تا آخر خواهد رفت و اگر نوباوگان ما را به انحراف بکشند، این کشور به انحراف کشیده خواهد شد و اگر دبیرستانهای ما را و دانشگاههای ما را به انحراف بکشند، این کشور به انحراف خواهد کشید، و اگر اصلاح شود، کشور اصلاح می شود باید جوان های ما، کودکان ما درست چشم و گوش خودشان را باز کنند که شیاطین اغوا نکنند... باید توجه به این داشته باشند که تحصیل همراه تهذیب و همراه تعهد و همراه اخلاق فاضله انسانی است که می تواند ما را به حیات انسانی برساند و می تواند کشور ما را از وابستگی ها نجات بدهد... همه گرفتاریهایی که برای یک کشور پیش می آید برای این است که مراکز تعلیم و تعلمشان، مراکز تهذیب نیست. (40) بنابراین مهمترین چیزی که برای کشور ما لازم است تعهد اسلامی و تهذیب اسلامی است. اگر دانشگاه و فیضیه یک سنگر اسلامی باشد، دیگر سایر ملت به این طرف یا آن طرف نخواهند گرایید و با صراط مستقیم راه انسانیت و راه اسلامیت و راه استقلال و راه آزادی را طی می کند.

امام خمینی به نسل ها توصیه می کند که به فرهنگ ائمه اطهار(ع) چنگ زنید تا رستگار شوید (41)

11/3ـ توجه و حفظ استقلال و آزادی و ارزشهای انسانی

یکی دیگر از راهکارهای تداوم نسل انقلاب اسلامی، توجه و حفظ کردن استقلال و آزادی و ارزشهای انسانی است که امام ما را به آن توجه می دهد می گویند:

«از جوانان، دختران و پسران، می خواهم که استقلال و آزادی و ارزشهای انسانی را، ولو با تحمل زحمت و رنج، فدای تجملات و عشرتها و بی بند و باریها و حضور در مراکز فحشا که از طرف غرب و عمال بی وطن به شما عرضه می شود نکنند.»(42)

12/3ـ ترجیح زندگی شرافتمندانه بر زندگی ننگین و بردگی اجانب

اگر برای ملتی گزاره فوق فرهنگ شود و ملت زندگی شرافتمندانه و هدفمند را بر زندگی ننگین ترجیح دهند در این صورت فاصله ای بین نسلها ایجاد نخواهد شد. بر این اساس امام به نسل حاضر سفارش می کند که زندگی انسانی شرافتمندانه را ولو با مشکلات بر زندگانی ننگین بردگی اجانب ولو با رفاه حیوانی ترجیح دهید.(43)

13/3ـ انتخاب مسئولین لایق، متدین، متعهد و سازگار با مردم

امام می گویند:

«به وزرای کشور در طول تاریخ آینده توصیه می کنم که در انتخاب استاندارها دقت کنند، اشخاص لایق، متدین، متعهد، عاقل و سازگار با مردم انتخاب نمایند تا آرامش در کشور هر چه بیشتر حکمفرما باشد.»(44)

در این بخش امام اگرچه به وزارت کشور توصیه هایی می کند اما مطالب دقیق و مهمی را به همه مسئولین گوشزد می کند که اگر مسئولین مملکتی به آن توجه نداشته باشند جامعه را دچار بحران هویت شدیدی خواهند کرد. مطالبی همچو توجه به شایسته سالاری، تدین، تعهد، سازگار با مردم بودن جهت ایجاد آرامش کشور. بنابراین امام در اینجا ما را متوجه این امر می کند که اگر فقط قوانین اسلامی باشد کفایت نمی کند بلکه باید آن قوانین اسلامی توسط مجریان لایق و متدین و متعهد اجرا هم بشود.(45)

14/3ـ لزوم انقلاب بار آوردن نسلهای آینده

«ما نباید قناعت به این بکنیم که در عصر خودمان جمهوری اسلامی محقق شده است، ما برای عصرهای بعد باید حالا فکر بکنیم، یعنی ما همانطوری که خودمان مقاصدی داریم و روی آن مقاصد این نهضت را کردیم، اعقاب ما هم همان مقاصد را دارند، و آنها هم احتیاج دارند به اینکه اجتماع داشته باشند، بینش داشته باشند که بتوانند این چیزی را که شماها به دست آوردید آنها نگهداری کنند و آن قضیه تربیت و تعلیم است که تربیت و تعلیم باید طوری باشد که مسیرش مسیر همین نهضت باشد و دنباله همین مسائلی که درست کردید باشد.»(46)

15/3ـ حفظ امانتداری در جمهوری اسلامی

ما باید در این راه (جمهوری اسلامی) طوری زحمت بکشیم که نسل آتیه بدانند راهشان چیست، امام در این باره به مسئولین و دولتمردان انقلاب جهت تداوم نسل انقلاب هشدار می دهد که خدمتگزار باشید به این ملتی که آن دست های خیانتکار را قطع کرد و این امانت را به شما سپرد؛ شما الان امانت بزرگی از دست این ملت تحویل گرفتید و مقتضای امانتداری این است که آن را به طور شایسته حفظ کنید و به طور شایسته به نسل آینده و دولت های آینده تحویل بدهید و مادامی که اینطور باشید ملت پشت شماست و مادامی که ملت همراه شما باشد هیچ آسیبی به شما نمی رسد.(47)

به خاطر اینکه نسل انقلاب آرمانها و مقاصدش تداوم داشته باشد امام به تمامی طبقات و نهادها هشدار می دهند که در کارهایشان و عملکردشان طوری رفتار کنند که مردم حمایتشان کنند نه اینکه درصدد تغییر آن حکومت و نظام باشند. فلذا می گوید:

«مهم این است که حکومت در ایران جوری باشد که وقتی منتقل شد به آتیه، نتوانند به این زودی تغییرش بدهند... رئیس جمهور جوری رفتار کند که وقتی یک کس دیگر رئیس جمهورشان شد نتواند که خلاف بکند، و همین طور سایرین.»(48)

در پایان، راههای تداوم نسل انقلاب اسلامی را، مجدداً به صورت زیر فهرست می نماییم.

1. خودشناسی و خودباوری 2. شناسایی و شناساندن اسلام 3. زنده نگه داشتن ثقلین 4. زدودن وابستگی فرهنگی و برپایی استقلال 5. آگاهی دادن به نسل حاضر برای شناخت توحید و ارزش وجودی خود 6. آشنا ساختن نسل حاضر از اهداف استکبار و استعمار 7. آشنا ساختن نسل حاضر به اینکه اسلام و شعائر اسلامی عملی و آئین زندگی هستند 8. ایجاد مکان های مناسب و مساعد برای دخالت و حضور نسل حاضر در تنظیم و اجرای برنامه های خود 9. آسیب شناسی مداوم از رفتار و زندگی اجتماعی و سیاسی خود و اهداف خود 10. ایجاد روحیه اجتناب از معاصی 11. برخورد با بانیان تحریف اسلام 12. رعایت مسایل زیر توسط مسئولین نظام اسلامی (علم و عدالت ـ برابری در قانون ـ الفت با مردم ـ رعایت حقوق افراد ـ ساده زیستی و...) 13. حفظ روحیه انقلابی در ملت 14. حفظ امانتداری توسط مسئولین 15. حفظ و تداوم رابطه روحانی با جوان و برعکس.