برخی جنبه های رهبری انقلابی امام خمینی (ره)

برخی جنبه های رهبری انقلابی امام خمینی (ره)
خلیل عثمان
۲۲ فروردین ۱۳۹۴
حاکمیت مردم در نظام اسلامی, انقلاب اسلامی ایران, بنیانگذار انقلاب, انقلاب و عوامل پیروزی, حکومت اسلامی و حاکمان, وحدت و آثار آن,

 

هیچ انقلابی بدون رهبری انقلابی ممکن نیست. در هر موقعیت انقلابی، رهبران نقش قاطعی در الهام بخشیدن هدایت و کشمکش به سمت تحقق تغییر انقلابی باز می کنند. حضور رهبر فرهمند، کسی که آرزوهای توده های ناراضی را به کار می گیرد، در جلو کشمکش انقلابی محور اصلی ایجاد اشتیاق و حمایت وفادارانه برای جنبش انقلابی است. کاریزما اغلب به اقتداری گفته می شود که توده ها رسالت تاریخی بی نظیر رهبر انقلابی و سرنوشت ملی(main fest destiny) را قبول می کنند. خصوصیات خارق العاده رهبر انقلابی علاوه بر این ها اجزاء مهم اقتدارش را در دوره بعد از انقلاب که معمولاً با کشمکش پرالتهاب برای مشروعیت بخشی، نهادمندی و تثبیت نظم سیاسی انقلابی مشخص می شوند تشکیل می دهند.

پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، که با اخراج شاه در فوریه 1979 و بدنبال آن استقرار پایه های جمهوری اسلامی به اوج خود رسید به مقدار زیادی مرهون کیفیات رهبری امام خمینی بود. امام همه خصوصیات و کمالاتی که برای محبوب شدن ایشان در نزد توده های مسلمان ایران به عنوان قهرمان واقعی در سنت اسلامی نیاز داشتند را دارا بودند. این کیفیات و کمالات عبارتند از: صداقت شخصی استثنایی و تواضع در زندگی، اراده و توانایی مشکلات و فراز و نشیب های طاقت فرسا و ظرفیت بالای بردباری و شکیبایی و توانایی در ایجاد همدلی و همدردی با ستمدیدگان و رنج کشیدگان جامعه و ارتباط خارق العاده و جذاب و مهارت در سخنرانی. ظهور امام خمینی به عنوان رهبر بلامنازع جنبش انقلابی اسلامی در ایران، عمدتاً از کیفیات شخصی

بی نظیر ایشان ناشی می شود. زندگی بی تجمل و زاهدانه ایشان که از تجمل گرایی دنیوی به دور بود همیشه سرزنش در مقابل اسراف و تمایل به فساد، مطلق گرایی و زندگی پرتجمل پهلوی بود.

از جهت ساده زیستی امام خمینی زندگی صرفه جویانه و مختصری هم قبل و هم بعد از انقلاب داشتند؛ خوردن غذای ساده، پوشیدن لباس ساده، خوابیدن بر روی حصیر و مواظبت در به جا آوردن نمازهای شبانه(صلاهاللیل) و خواندن قرآن در هر روز بدون ترک آن تا پایان زندگی. به خاطر فقدان چنین خلق و خویی، چه در میان قدرتمندان جهان اسلام و چه در جاهای دیگر، احترام گسترده ایشان به عنوان رهبری تمام عیار عجیب نیست. زندگی ریاضت منشانه ایشان هم سمبل انکار دنیاپرستی و هم سمبل تصدیق عدالت اجتماعی و برابری طلبی.

جنبه دیگر رهبری انقلابی امام خمینی این بود که توانست مخالفت های پراکنده با حکومت مستقر را پیرامون سلطنت دیکتاتورمآبانه و وابستگی به غرب متحد کند. بدین منظور ایشان انگشت خود را بر روی نبض مردم گذاشتند و به مهارت تمام به حالات روحی و خلقیات توده های ایرانی، یعنی کسانی که از حکومت پهلوی نفرت داشتند، پی بردند. از این رو ایشان هرگز در افشای رژیم به عنوان بنای استبداد و عروسک قدرت های خارجی به خود تردید راه ندادند.

امام خمینی بدنبال رهایی از زندان در آگوست 1963 در پی یک سخنرانی فتوای ممنوعیت هرگونه مصالحه با حکومت را به همگان اعلام کردند و اظهار داشتند که سکوت در این زمان به معنای تایید حکومت استبدادی و مساعدت دشمن اسلام است. او همچنین بر علما لازم دانستند که تلاش های خود را برای زنده نگه داشتن شریعت ادامه دهند و تنفرشان را از حکومت خائن، علیرغم سرکوب شدید و ظالمانه آن اعلام نمایند. ایشان در طرد کامل رژیم پادشاهی و هرگونه بازگردانی رژیم از طریق اصلاح قانون اساسی اصرار می ورزیدند و در اینکه شاه نه سلطنت کند و نه حکومت پافشاری می کردند.

اما رهبریِ موثر چیزی بیش از قاطعیت، پشتکار و صداقت شخص است. در حقیقت مهمترین خصوصیت امام خمینی در توانایی ایشان در بسیج منابع و مهارت های توده های ایران به سمت دست یابی به تغییر انقلابی مطلوب می باشد. بدین منظور، ایشان مهارت های سازمانی و توانایی قابل توجهی در بهره گیری از شیوه های بدیل ارتباط با

توده ها در رویارویی با انحصار کامل قدرت سیاسی و تسلط رسانه ها بوسیله رژیم پهلوی، از خود بروز دادند.

امام خمینی به نظور حفظ تماس با منبع طبیعی قدرت جنبش انقلابی یعنی مردم از مجموعه شبکه نهادهای مذهبی موجود به مرکزیت مساجد و مدارس مذهبی استفاده کردند این نهادها نقش یک رسانه موثر را در ارتباطات عمومی برای تاثیرگذاری بر شکل گیری افکار ایفا نمودند. تحت هدایت امام خمینی تکنیکهای ماهرانه سازمانی به وسیله شبکه علمای انقلابی به منظور به کارگیری این نهادها در بسیج برای برگزاری تظاهرات ها و میتینگهای توده ای به کار گرفته شد. از این رو این نهادها اساس جنبش مردمی گسترده در سراسر کشور شدند.

در غیاب هر نوع آزادی بیان یا دسترسی به رسانه های همگانی، امام خمینی از رسانه های کوچک به منظور رساندن پیام هایشان و اجتناب از محدودیت هایی که توسط رژیم تحمیل می شد استفاده می کردند. از زمان تبعید ایشان به شهر نجف در عراق و بعدها به پاریس، امام پیام هایشان را از طریق ضبط صوت و تلفن به ایران می فرستادند. این پیام ها مدتی بعد هزاران مرتبه کپی شده و

در سراسر کشور توزیع می شدند. در بسیاری از موارد سخنان ایشان به منظور توزیع گسترده کپی و رونویسی شدند.

سخنان امام خمینی به زبانی بیان می شدند که به طور ویژه برای ارتباط ساده و پرمعنا با بخش های بزرگ جامعه طراحی شده بودند. ایشان پیام هایشان را ساده، مستقیم و آزاد از مفاهیم غیراسلامی انتخاب می کردند و دائماً به پیروانشان بیان می کردند که دودمان پهلوی باید برود و اینکه آنها باید خود را برای اخراج شاه آماده کنند. به شیوه های گوناگونی موفقیت های امام خمینی در هدایت انقلاب به نتایج پیروزمندانه اش، به توانایی ابتکاری ایشان در ترکیب رسانه های کوچک-عمدتاً تلفن، فتوکپی و ضبط صوت-با سیستم ارتباطات بومی بستگی داشت.

این توانایی همچنین به مقدار زیادی با این حقیقت همراه بود که پیام استقلال، آزادی و جمهوری اسلامیِ ایشان عنصر متحدکننده در انقلاب گشت. خصوصیات رهبری امام خمینی یک مدل تاریخی برای عمل انقلابی فراهم می آورد که الهام بخش و هدایت گر جنبش اسلامی در اینده خواهد شد. تنها از طریق یک فرایند مداوم کاوش و تدّبر در رهبری ایشان می توان درسهای گرانبهایی از میراث ایشان کشف کرد، فهمیده و بهره گرفت.