درآمد:
روزهایی که بر ما می‌گذرد، تداعی‌گر سالروز شهادت عالم مجاهد، حضرت آیت‌الله سید محمدباقر حکیم در جمعه‌ای خونین، درجوار حرم علوی(ع) است. آن بزرگوار بخش زیادی ازحیات جهادی خویش را، در سایه رهبری و حمایت‌های بنیانگذار جمهوری اسلامی سپری و از خوشه اندیشه و سیره آن آیت بزرگ الهی، خوشه‌هایی ارزنده برچید. شهید آیت الله حکیم بعدها و طی گفتاری به تبیین جنبه‌هایی از شخصیت امام خمینی پرداخت که اینک ترجمه آن، به شما گرامیان تقدیم می‌شود. امید آنکه تاریخ‌پژوهان و علاقمندان را مفید آید.
***
در آغاز این بحث علاقه‌مند هستم به دو ویژگی برجسته در شخصیت امام خمینی(ره) اشاره کنم، که از اهمیت به سزایی در مسئله الگو و سرمشق قراردادن ایشان برخوردار است. سپس ویژگی‌های مربوط به کمال و رفتار ایشان را که با علم، تقوا، شجاعت، حسن تدبیر و اهتمام به اتمام حجت برای همه محافل رابطه دارد، بررسی خواهم کرد. این بحث تا جایی که اجازه دهد، به برخی اصول و مبانی خط‌مشی جهادی ایشان اشاره خواهم کرد.
روح‌الله در سایه عنایت الهی
ویژگی اول: امام امت(ره) معمولاً در زمینه ادامه پیکار و اجرای اهداف خود، دو ویژگی متضاد را همزمان در خود جمع کرده بود:
الف) ویژگی حفظ رفتار متعالی و متمایز، طهارت قلب، سلامت روش، رعایت احتیاط، اجتناب از امور مسئله‌دار. آنگونه که موقعیت دینی ایشان اقتضا می‌کرد، به عنوان یک مرجع بزرگ تقلید که مسلمانان با او در ارتباط بودند، و او نیز حلقه وصل میان آنان و خدا بود، احکام و مواضع عملی را با شفافیت بیان می‌کرد. وجود این ویژگی رفتاری، معمولاً باعث می‌شد بسیاری از مردم از مشکلات روزافزون و پیچیده جامعه و لغزش‌گاه‌ها و امور مسئله‌دار پرهیز کنند و به انزوا و گوشه‌گیری روی آورند.
ب) ویژگی توجه به رسیدگی به جزئیات مشکلات روزمره اجتماعی و سیاسی امت، و تلاش برای یافتن راه‌حل منطقی برای آنها در پرتو احکام اسلام، و اتخاذ موضع‌گیری‌های صریح سیاسی و اجتماعی برای رویارویی با حوادث و پیشامدها، و بهره‌گیری از آن در روند دگرگونی اجتماعی و پرورش امت برای چگونه چیره شدن بر این مشکلات و رهنمون ساختن آنان برای حرکت به سمت کمال الهی. این ویژگی، نشانه بارز و از ویژگی‌های همه رهبران مکتبی مانند پیامبران و رهروان آنهاست. این رهبران در عین حال که با آسمان پیوند خورده‌اند و مفاهیم الهی را بیان می‌کنند، خود را از مشکلات انسان‌های روی زمین جدا نمی‌دانند.گوشه‌گیری از مشکلات جامعه، به بهانه نگرانی از سرنوشت دین و اخلاق، مانند فرار از پیشروی در میدان جنگ است. مانند انسانی که از ترس نتایج امتحانات وارد مدرسه نمی‌شود و دانش نمی‌آموزد. زیرا، مسئولیت دینی و وظیفه شرعی اقتضا می‌کند، وارد میدان نبرد اجتماعی با نیروهای گمراه‌کننده، کفر و حزب شیطان و پیروان او شویم تا پایه‌های حق و حقیقت را استوار گردانیم، و راه هدایت و آگاهی را روشن نماییم.
ویژگی دوم: امام امت(ره) پس از آنکه جمهوری اسلامی را بنیانگذاری کرد، و به عنوان رهبر و فقیه مطلق امت انتخاب و از اختیارات کامل برخوردار شد، رفتار اجتماعی پیشین خود را در سطوح معنوی، و پیوند با توده مردم، و در شیوه‌های زندگی و کشورداری ادامه داد. تنها به میزانی از این رفتار عدول کرد که شرایط بیماری یا شرایط دشوار امنیتی اقتضا می‌کرد. این رفتار را می‌توان به‌طور آشکار در سخنان او، یا روابط ایشان با دیگران، یا در جریان دیدارهای پی‌درپی ایشان با رزمندگان مجاهد و خانواده‌های شهدا و عموم مردم، یا رفتارهای شخصی ایشان در نوع غذاخوردن، پوشیدن لباس و انتخاب مسکن و به‌طور کل ساده‌زیستی ایشان ملاحظه کرد. امام امت به‌رغم مسئولیت‌های سنگینی که بر عهده داشت و با وجود جایگاه رسمی سیاسی خود، علی‌رغم گسترش روزافزون دامنه احساسات مردمی نسبت به ایشان چه از نظر کیفی یا کمی، به‌گونه‌ای که اقشار وسیعی از مسلمانان ایران و نقاط گوناگون جهان و از هر قوم و مذهبی با او ملاقات می‌کردند، از ساده‌زیستی عدول نکرد.
نشانه‌های الگوی شایسته در روند رفتاری
مسائل متعددی که باعث گسترش پایگاه مردمی امام خمینی شد عبارتند از:
مسئله اول: به سرنوشت امت ارتباط دارد: قدرت‌های استکباری جهانی و استعمارگر همه امکانات و توانمندی‌های خود را بسیج کردند تا آرزوها و خواسته‌های بر حق امت را از بین ببرند. آنها با تجاوز نظامی، و یا از طریق مزدوران دست‌نشانده در کشورهای اسلامی، و با همه وسایل انحراف و فساد و تباهی کوشیدند آرزوها و امیدها را در دل مسلمانان خاموش کنند. اما، امام توانست آرزوی بازگشت اسلام به زندگی مسلمانان و ایجاد حکومت اسلامی را زنده و تلاش‌های دشمنان را نقش بر آب کند. احیای این آرزو تاثیر بسیار مهمی بر قلب‌ها و روحیه مسلمانان در سرتاسر جهان اسلام داشت. به طوری که در پی گرایش به این مرکز امید برآمدند، و آن را عامل تداوم حیات خود دانستند. این مرکز همه امیدها و آرزوهای واقعی را در دل‌های تشنه حقیقت و عدالت زنده کرد و در زندگی روزمره آنان مجسم ساخت. چه این امیدها و آرزوها، همچون فرضیه‌های خیال‌پردازانه و نظریه‌های پوچ و بی‌محتوا نبودند. هر گاه امید و آرزو به عنوان واقعیتی اجتناب‌ناپذیر در دل‌های امت توصیف می‌شوند، تاثیر بسیار بزرگی در روند حرکت جهش‌دار و پرجاذبه به سمت مرکز بر جای می‌گذارند.
مسئله دوم: امام خمینی (ره) ماهیت نبرد مسلمانان و همه مردم دنیا با قدرت‌های استکباری را تشخیص می‌دهد، نبردی که در حال حاضر بین مستکبران و مستضعفان جریان دارد و در طول تاریخ نیز ادامه داشته است.در حقیقت امام خمینی به‌روشنی، ماهیت نبرد با مستکبران را تشخیص داد، و هویت، ابعاد، خصوصیات و نشانه‌های مستکبران را مشخص کرد و بر آنها علامت گذاشت و برای مبارزه با آنها طرح‌های تئوریک و عملی ارائه داد. او همچنین پدیده‌های ناشی از استضعاف مسلمانان که در سرزمین‌های خود گریبانگیر آنها هستند را شناخت. و ماهیت، اصطلاحات و خصوصیات آن را نمایان ساخت. تا جایی که انسان مستضعف را واداشت تا به واقعیت استضعاف خود و راه‌های نفوذ و سلطه مستکبران پی ببرد. او در این راه توانست دستاورد عظیمی برای مستضعفان به ارمغان بیاورد و ثابت کرد، هر گاه مستضعف به خداوند متعال تکیه کند و نسبت به او اخلاص ورزد و به دستورات او عمل کند، آنگاه می‌تواند از همه چیز بی‌نیاز باشد و در مقابل مستکبران بایستد و توانایی‌ها و امکانات مستکبران هر اندازه زیاد باشد، می‌تواند بر او پیروز شود. امام خمینی توانست همه توانمندی‌های مردم مستضعف ایران را که تحت سیطره امریکا و رژیم پهلوی قرار داشتند، و مشاوران خارجی به او کمک می‌کردند بسیج کند، و با کمک الهی آنان را به سوی پیروزی نهایی بر طاغوتیان رهنمون سازد.
پیروزی بی‌نظیر و وصف‌ناپذیر او یک واقعیت شگفت‌انگیز و انکارناپذیر بود که وجدان همه مستضعفان جهان را بیدار کرد و آنان را به سمت دستیابی به پیروزی بر مستکبران به حرکت درآورد.
مسئله سوم: به شخصیت استثنایی و ویژگی‌های بی‌نظیر امام خمینی(ره) ارتباط دارد. این ویژگی‌های تاثیرگذار و موضع‌گیری‌های اصولی برای حرکت انسان در طول سالیان مبارزه الگو و سرمشق شده بود، که به چند مورد آن اشاره می‌کنم.
1. پایبندی به اصول ثابت در پیکار سیاسی و جهادی
این روش در موضع‌گیری امام خمینی (ره) در بسیاری از مسائل، همچون مبارزه با نظام پهلوی، قدرت‌های استکبار جهانی، جریانات منحرف سیاسی، در طول هشت سال جنگ تحمیلی، همیاری با ملت‌های مستضعف، ابعاد سیاسی عبادات اسلامی از قبیل حج و نماز جمعه، اعتقاد به پیروزی الهی، توان مسلمانان، نقش و جایگاه علمای دین و اندیشمندان، نهادها و محافل اسلامی همچون مساجد و حسینیه‌ها، شیوه فعالیت‌های مردمی، ایثار و فداکاری، و نقش امت در پیکارهای سیاسی و فرهنگی کاملاً نمایان بود.
بی‌تردید فشارهای فزاینده قدرت‌های کافر طاغوتی، شیوه‌های زشت رسانه‌های تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی، و انبوه رویدادهای دردناک و شرایط سختی که انقلاب اسلامی ایران در آن به سر برد هیچ خللی بر پایبندی امام به اصول ثابت و تغییرناپذیر و هیچ تاثیری بر تصمیم‌گیری‌های اصولی ایشان نداشت.
2. رسیدگی به مشکلات امت
امام خمینی (ره)، با رسیدگی به مشکلات امت، چه در چارچوب ملت مسلمان ایران، چه در چارچوب سایر ملت‌های اسلامی، و تکیه و اعتماد به آنان و به‌طور مستمر مخاطب قراردادن آنان، و اصرار بر داشتن ارتباط با آنان، توانست ملت‌های مسلمان را بسیج کند و با بهره‌گیری از همه امکانات و توانمندی‌های درونی‌شان، تحول اجتماعی بزرگ در جامعه ایران و حرکت گسترده سیاسی در جوامع اسلامی ایجاد نمود. به‌رغم همه توطئه‌ها و اقدامات سرکوبگرانه وحشیانه قدرت‌های استکبار جهانی و عوامل پلید وابسته بر ضد ایران و بر ضد حرکت خودجوش ملت‌های مسلمان، دستاوردها و میوه‌های شیرین آن را همچنان در سرتاسر مناطق جهان اسلام شاهد هستیم. برخی رهبران طاغوت‌صفت، مردم را بی‌فرهنگ و برده خود می‌دانند و گمان می‌کنند فقط خودشان هستند که می‌توانند برای مردم تصمیم بگیرند. برای شیوه پوشیدن لباس و مصرف خوراک و زندگی روزمره آنان طرح و برنامه ارائه دهند. گویا می‌خواهند مردم با شیوه و روشی که آنان تشخیص می‌دهند، خود را سازگار کنند، و مردم همانطور فکر کنند که طاغوت فکر می‌کند. واقعیت این است، انسانی که خداوند او را جانشین خود در زمین قرار داده، و همانطور که امام امت(ره) او را مخاطب قرار داده، خود باید به حقوق اساسی‌اش آگاه شود، به مشکلات او رسیدگی شود، آموزش ببیند، و به سوی اهداف مقدس و متعالی رهنمون گردد. من گواهی می‌دهم که امام پس از توجه به امور جهاد در راه خدا و مبارزه با بی‌عدالتی، برای رسیدگی به نیازهای محرومان و مستضعفان، تاکید می‌کرد. چه‌بسا بر ضرورت رسیدگی به امور آوارگان عراقی در ایران و حل مشکلات و تامین نیازهای ضروری آنان سفارش می‌کرد.
امام خمینی افزون بر آن همواره در بیانات و سخنرانی‌ها و موضع‌گیری‌های خود، به رسیدگی، به خانواده‌های شهیدان، اسیران، جانبازان، محرومان و مستضعفان تاکید می‌نمود، و این قضیه را به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل جامعه مطرح می‌کرد، و می‌گفت که این خانواده‌ها پس از توکل بر خدای متعال قادرند به اهداف‌شان، آرزوشان و آرمان‌شان برسند.
این مسئله یکی از واقعیت‌هایی است که امام (ره) در دوران مبارزه و اوج‌گیری انقلاب به آن اصالت بخشید، و اگر به قدرت لایزال الهی و به توان مردم ایمان نداشت، هیچ‌کس در جمهوری اسلامی ایران نمی‌توانست در برابر تهاجم چندجانبه استکبار جهانی ایستادگی کند. او در وصیت‌نامه سیاسی خود نقش امت را تحسین‌برانگیز، و تحقق اهداف و آرمان‌های مقدس را مدیون امت دانست.
3. شجاعت
لازم می‌دانم به ویژگی شجاعت امام خمینی (ره) نیز اشاره کنم. گاهی اوقات چنین تعبیر می‌شود که شجاع کسی است که در میدان جنگ و کارزار پایمردی نشان می‌دهد. اما، به‌طور تاکید امام امت نیز از ویژگی شجاعت برخوردار بود. و در دوران جنگ ظالمانه رژیم بعثی عراق بر ضد جمهوری اسلامی ایران که فرماندهی کل نیروهای مسلح را بر عهده داشت شجاعت نشان داد. بی‌تردید شجاعت مفاهیم گسترده‌تری در حیات امام خمینی (ره) داشته است و در موضع‌گیری‌های سیاسی او کاملاً نمایان است. ایشان گاهی اوقات به‌تنهایی در مقابل همه قدرت‌های استکبار جهانی که از امکانات گوناگون و فراوان رسانه‌ای، سیاسی، نظامی و تخصص تکنولوژیکی برخوردارند، می‌ایستاد و ندای اسلام را سر می‌داد و تا آخرین نفس مقاومت می‌کرد.از میان توده‌های مستضعف، نخبگان غیور و شجاعی از فرزندان ایران اسلامی و فرزندان سرتاسر جهان اسلام در کنار امام خمینی (ره) حضور داشتند. موضع‌گیری‌های گرم و پایداری انعطاف‌ناپذیر او را به‌روشنی احساس می‌کردند، زیرا، او مردی استوار و مقام بود. امام نه فقط در برابر دشمنان قاطعیت نشان می‌داد، بلکه با دوستان نزدیک ازجمله مسئولان دولتی هم مسامحه نمی‌کرد. این صفت باعث شده بود که مردم به سخنان و رفتار او اعتماد کنند. او با دفاع از خواسته‌ها و آرمان مردم توانست دل‌های آنان را به دست بیاورد و آنان را به سمت اهداف مقدسی که در نظر گرفته بود، رهنمون سازد.
4. اخلاص، بردباری، امید و استقامت
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تاثیرگذار این شخصیت بزرگ، که باعث شد دل‌های مردم را به دست بیاورد، و مردم با جان و دل، و احساسات شورانگیز، او را به رهبری بپذیرند اخلاص و صداقت ایشان بود. امام در همه موضع‌گیری‌ها، عملکردها، رفتارها و سخنانش، فقط رضایت خدای تبارک و تعالی را در نظر می‌گرفت. خلوص نیت و صداقت در همه حرکاتش نمایان بود، و مردم را تحت تاثیر قرار می‌داد.
ویژگی شگفت‌آور و تحسین‌برانگیز دیگری که از اهمیت خاصی برخوردار است، بردباری امام است. صبور بودن، یکی از ویژگی‌هایی است که خداوند متعال به پیامبرانش به‌ویژه پیامبران اولوالعزم، الهام بخشیده است. چراکه رهبران فرزانه که رهنمون‌ساز مردم هستند و در راه اصلاح جوامع انسانی گام برمی‌دارند بی‌تردید، به صفت صبر و بردباری نیاز دارند.با وجودی که شهادت هزاران جوان مسلمان، در دوران انقلاب، قلب امام را آزار می‌داد، و احساسات او را جریحه‌دار می‌کرد، امام صبر پیشه می‌کرد و نهایت بردباری را نشان می‌داد. هرچند که برای نزدیکان و اطرافیان چنین تداعی می‌کرد که انسانی خوش‌قلب و مهربان است اما، در عین حال صبور و در راه خود استوار و مقاوم بود. و در برابر حوادث و شهادت جوانان واکنش نشان می‌داد. بی‌تردید نشانه‌های صبر امام فراوانند و می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
الف) در یک لحظه خبر انفجار مقر حزب جمهوری اسلامی در تهران و شهادت هفتاد تن از بهترین دولتمردان انقلاب اسلامی توسط دشمنان اسلام را به آگاهی مردم رساندند. این حادثه امکان داشت موجودیت انقلاب اسلامی و کیان نوپای جمهوری اسلامی را به خطر بیندازد. ولی، او همچون کوهی مقاوم و استوار بود و ذره‌ای تکان نخورد. افرادی که هنگام حادثه در محضر امام حضور داشتند، او را انسانی یافتند که انگار اتفاقی برای او نیفتاده است، اما، در درون خود خون جگر می‌خورد و می‌گریست. زیرا، می‌دانست که راه پیکار و جهاد راهی پرفراز و نشیب است و دردهای فراوان و سختی‌های طاقت‌فرسا در پی دارد که باید در برابر آن صبر کرد، و تسلیم اراده خدا شد. هیچ انسانی نمی‌تواند گمان کند که تلاش برای اصلاح امت و ایجاد تحول در جامعه و مطرح کردن اسلام در این جهان پهناور که بر پایه تمدن مادی‌گری برپا شده و ارزش‌های معنوی و انسانی را انکار می‌کند و جز منافع آنی و تنگ‌نظرانه چیز دیگری نمی‌شناسد، به ایثار و فداکاری نیاز دارد. جهانی که با ارزش‌های انسانی، خون انسان‌ها، درد و رنج‌ها و ناموس مردم، معامله می‌کند و همه چیز را بدون محدودیت، فدای اهداف و منافع زودگذر خود می‌کند، بی‌تردید برای درد و رنج هزاران آواره، معلول، زندانی، اسیر و شهید که به‌طور روزانه گریبانگیر فرزندان اسلام در سرزمین‌های اسلامی می‌شود، ارزش قائل نیست. امام امت همه این دردها را لمس می‌کرد و با صبر و حوصله به راه خود برای نجات انسان از چنگال ابرقدرت ادامه می‌داد.
ب) امام خمینی (ره) در سایه شرایط سخت و طاقت‌فرسا به مدت پانزده سال صبر و استقامت کرد و مبارزه با شاه را ادامه داد. در آن سال‌ها برخی گمان می‌کردند که او روی آهن سرد چکش می‌کوبد. به یاد دارم، پیام‌هایی که امام (ره) هر از چندگاهی در نجف اشرف علیه رژیم شاه سر می‌داد، برای خیلی افراد بیهوده و بی‌نتیجه به نظر می‌رسید، زیرا، بسیاری از صاحب‌نظران 10 سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، گمان می‌کردند رژیم شاه که از سوی نیروهای استکبار جهانی پشتیبانی می‌شد، استوار است، و برچیدن آن امکان‌پذیر نیست. ولی، امام خمینی (ره) همچنان بر موضع خود پافشاری می‌کرد، تا اینکه خداوند با سقوط رژیم شاه و برپایی دولت اسلامی، آرزوهای وی را برآورده ساخت.استقامت، صبر و خلوص نیت در راه خدا، ادامه پیکار خستگی‌ناپذیر، تلاش جدی، دقت در اجرای برنامه‌ها، امید به آینده روشن، اطمینان به وعده الهی، برای چیره شدن بر مشکلات و دشواری‌ها و تحمل سختی‌ها برخی از نشانه‌های برجسته در روند زندگی امام (ره) می‌باشند.امام امت (ره) به‌رغم طولانی بودن زمان رویارویی و تحمل درد و رنج‌ها و سختی‌ها، همیشه به آینده امیدوار، و به پیروزی نهایی اسلام خوشبین بود. هر گاه سخن می‌گفت، و موضع تازه‌ای اعلام می‌کرد، مانند کسی سخن می‌گفت که به وعده خدای بزرگ و تحقق پیروزی نهایی، اطمینان دارد.
ج) با وجود همه مشکلات و دشواری‌هایی که جنگ تحمیلی هشت‌ساله در پی داشت، و گزارش‌هایی که درباره اشتباهات و نارسایی‌های میادین جنگ به محضر ایشان ارائه می‌شد، و به‌رغم ناکامی‌هایی که گاهی در مسائل گوناگون روی می‌داد، با این حال ملاحظه می‌کردیم که سرتاسر وجود او را خوش‌بینی مطلق فراگرفته بود. هنگامی که تصمیم خود را برای اعلام آتش‌بس در جنگ تحمیلی گرفت، این تصمیم را «نوشیدن زهر» توصیف کرد و خویشتن‌داری نشان داد. زیرا، اعتقاد داشت که از ارزش‌های اسلامی و دولت اسلامی دفاع می‌کند. لذا پس از توقف جنگ همیشه تاکید می‌کرد: «ما از عملکرد خود در جنگ حتی، یک لحظه هم پشیمان و ناراحت نیستیم.»
5. دورنگری و روشن‌بینی
امام خمینی (ره) افزون بر ویژگی‌های یادشده، به دورنگری و روشن‌بینی شهرت داشت. او با نگاه برتری‌جویانه با مردم سخن نمی‌گفت و برای آنها نظریه‌پردازی نمی‌کرد. چه با روشن‌بینی و تشخیص مصداق‌های بارز عملی در مسائل گوناگون با مردم صحبت می‌کرد و رویدادها و پیچیدگی‌های تاریخ اسلام و شرایط سیاسی روز را برای آنان شرح می‌داد. در نتیجه این رفتار، مردم او را نشانه راه و چراغ اندیشه خود می‌دیدند. و این باعث شده بود که به شخصیتی توانمند، و تاثیرگذار و رهنمون‌ساز مردم تبدیل شود.
6. قاطعیت و شفافیت
در کنار این ویژگی‌ها، امام (ره) از قاطعیت و شفافیت وصف‌ناپذیری برخوردار بود. هر گاه بحرانی شکل می‌گرفت، هرگز اجازه نمی‌داد، این بحران بلاتکلیف بماند، و با اتخاذ موضع قاطع به هر گونه شک و تردید پایان می‌داد. راه‌های رسیدگی به مشکلات، و حل بحران‌ها را به همه اقشار جامعه نشان می‌داد. بی‌تردید انسان همیشه به راهنمایانی نیاز دارد که راه‌ها را در مسیر او روشن و هموار نمایند، تکلیف و مسئولیت عملی‌شان را به او نشان دهند. امام خمینی (ره) همواره با موضع‌گیری‌های قاطع و روشن خود، راه‌های درست را تشخیص می‌داد، و به مردم ارائه می‌کرد. برخی از این رفتارهای اصولی را در بسیاری از شرایط دشوار ملاحظه کرده‌ایم. به‌طور مثال به چند مورد آن اشاره می‌کنیم:
در جریان راهپیمایی میلیونی روزهای تاسوعا و عاشورای سال 1357 محمدرضا پهلوی تظاهرکنندگان را تهدید کرد، در صورت سردادن شعار «مرگ بر شاه» آنان را به گلوله خواهد بست. این تهدید برای امام (ره) بسیار دشوار بود. بسیاری از علمای دین و روحانیون حوزه‌های علمیه دچار شک و تردید شده، و در موضع انفعال قرار گرفتند. اما، امام که آن روزها در پاریس اقامت داشت موضع قاطع اتخاذ کرد و به توده مردم اجازه داد شعار مرگ بر شاه سر دهند. بر این اساس در همه تظاهرات میلیونی سراسری روزهای تاسوعا و عاشورا در شهرهای ایران شعار مرگ بر شاه طنین‌انداز شد، و حدود دو ماه بعد تخت‌طاووس سرنگون شد.
همین برخورد قاطع با دولت شاهپور بختیار آخرین نخست‌وزیر رژیم شاه اتفاق افتاد. او از مردم ایران خواست از شرکت در تظاهرات روز 21 بهمن سال 1357 خودداری نمایند، و در صورت مخالفت با این دستور قتل‌عام گسترده راه می‌اندازد. این تهدید همه رهبران انقلاب را بلاتکلیف کرد و نمی‌دانستند چه واکنشی نشان دهند. ولی، امام خمینی (ره) به این بلاتکلیفی پایان داد، و به مردم دستور داد به خیابان‌ها بریزند، و از تهدیدهای بختیار نهراسند. و این خواست خداوند بود که انقلاب اسلامی به پیروزی برسد.
در حقیقت امام (ره) در طول سالیان مبارزه و پس از برپایی نظام جمهوری اسلامی با ده‌ها رویداد دشوار و بحران‌های داخلی ناخواسته مواجه شد که بسیاری از مسئولان و کارشناسان نمی‌دانستند با آن چگونه برخورد کنند. لیکن او با تصمیم‌گیری‌های قاطع به آنها پایان می‌داد. مانند عزل بنی‌صدر، رویارویی مسلحانه با گروهک منافقین، چگونگی برخورد با تلاش‌های شوروی سابق برای دخالت در امور داخلی ایران، چگونگی برخورد با حضور نظامی امریکا در خلیج فارس، و در پایان چگونگی تصمیم‌گیری نهایی با انتخاب مجلس خبرگان رهبری. چراکه بسیاری از دوستداران و عاشقان امام خمینی (ره) به خود اجازه نمی‌دادند منتظر بنشینند تا روزی امام از این دنیا ارتحال کند، و مجلس خبرگان رهبری اختیارات خود را بر عهده گیرد.
7. خودداری از انفعال و درگیرشدن در مسائل حاشیه‌ای
خودداری از منفعل شدن در برابر حوادث و بحران‌های فزاینده، و یا درگیرشدن در اختلافات حاشیه‌ای، برخی دیگر از ویژگی‌های شخصیت امام خمینی (ره) را تشکیل می‌دهد. چه او همیشه تلاش می‌کرد پیکار و جهاد برای تحقق اهداف سیاسی از مسیر اصلی منحرف نشود، و هرگز تحت تاثیر تحولات ناگهانی و غافلگیرکننده قرار نمی‌گرفت.
چند ماه مانده به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، همسر شاه به دیدار یکی از مراجع بزرگ حوزه علمیه نجف اشرف رفت و کوشید انقلاب را به درگیری‌های حاشیه‌ای بکشاند. این دیدار در حالی صورت گرفت که خون انبوه جوانان انقلابی به زمین ریخته می‌شد. ولی، امام (ره) هرگز تحت تاثیر این دیدار قرار نگرفت، و دستور داد همه واکنش‌ها و عکس‌العمل‌های مردمی که امکان داشت به یکپارچگی انقلاب آسیب جدی برساند و اوضاع را آشفته کند، مهار شود. و بدین ترتیب انقلاب را از بزرگ‌ترین تهدید و جنگ حاشیه‌ای نجات داد.
موضع‌گیری‌های استوار امام (ره) و ارزیابی‌های واقع‌بینانه او در برابر تجاوز گسترده نظامی رژیم صدام بر جمهوری اسلامی، حمله نظامی اسرائیل به لبنان در پی آزادسازی خرمشهر، و نیز دورنگری او در قبال احساسات هیجان‌برانگیز بسیاری از مسئولان و فرماندهان نظامی ایران نسبت به پیروزی بزرگ در جبهه خرمشهر، بسیار گویا و آشکار است. در پی آزادسازی خرمشهر بسیاری از مقام‌های سیاسی، ایران ابراز علاقه کردند با حضور نظامی در لبنان جنگ را به جبهه اسرائیل منتقل کنند و از عراق چشم بپوشند، ولی، امام با این طرز فکر مخالفت کرد.
8. رهیافت گزینه‌ها
مشارکت سیاسی همگانی در تعیین سرنوشت، و گزینش نظام دلخواه، حق همه مردم است که امام (ره) برای آن اعتبار قائل بود. این خلق‌وخوی خداپسند، و این رفتار ارزشمند که در اعتماد به‌نفس و توکل بر خدا برای تحقق اهداف شایسته ریشه دارد. آزمون تشکیل اولین دولت موقت جمهوری اسلامی به ریاست مهندس مهدی بازرگان پس از سرنگونی رژیم شاه، آزمون برگزاری نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری که به درگیری و برکناری بنی‌صدر در پی انحراف او از مسیر انقلاب منجر شد. آزمون اعطای آزادی‌های سیاسی به احزاب لائیک و سکولار و ملی ـ مذهبی، و بسیاری از آزمون‌هایی که در سال‌های نخست انقلاب روی داد، بهترین گواه بر علاقه‌مندی امام برای حضور مردم در صحنه و مشارکت سیاسی به‌منظور تعیین سرنوشت است.
این آزمون‌ها، نشان می‌دهد که امام (ره) تلاش می‌کرد امت همواره در صحنه حضور داشته باشد و به‌طور مستقیم از واقعیت‌های سیاسی شناخت داشته باشد، حوادث را درک کند و سرنوشت خود را به دست گیرد. بی‌تردید امام از دخالت در مسائل جزیی و حاشیه‌ای پرهیز می‌کرد و تنها در مواقع لزوم و شرایط حساس که احساس می‌کرد امت به ارشاد و رهنمودهای او نیاز دارد در مسائل سیاسی دخالت می‌کرد؛ آنگونه که در اولین مراحل انتخابات روی داد.
شکی نیست که امام (ره) هنگام تثبیت پایه‌های اولین مجلس خبرگان و راهنمایی مردم به گزینش نظام جمهوری اسلامی (نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم)، دخالت کرد و توده مردم را توجیه نمود، با وجودی که برخی جریانات سیاسی می‌خواستند واژه‌های جمهوری دموکراتیک یا جمهوری خلق را به واژه نظام جمهوری اسلامی اضافه کنند.
او مسئله گزینش رئیس‌جمهوری را به مردم واگذار کرد، و با وجودی که اختیارات کامل داشت یکی از نامزدها را تایید کند، اما، از هیچ کدام از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری حمایت به عمل نیاورد، تا بدین وسیله دامنه رقابت انتخاباتی و مشارکت مردمی را گسترده باشد، و انتخابات در فضای آزاد و سالم برگزار شود، و قدرت خط اسلام آشکار گردد.
9. زهد و ساده‌زیستی
زهد و ساده‌زیستی در اولویت شیوه زندگی روزمره و معمولی امام خمینی (ره) بود. تا آخرین روزهای زندگی اصرار داشت که محل سکونت او بسیار ساده باشد. خانه‌ای که در محله جماران در آن زندگی می‌کرد، حجت‌الاسلام سید مهدی امام جمارانی یکی از روحانیون محل در اختیارش قرار داده بود. امام جمارانی برای من نقل کرده است: هنگامی که امام خمینی (ره) به این خانه نقل مکان کرد، علاقه‌مند بود مطمئن شود که بار سنگینی بر دوش صاحب‌خانه نباشد. روزی از همسرم که به ملاقات او رفته بود پرسید آیا با سکونت در این خانه موافق است؟
علاوه بر این امام (ره) در شهر قم مالک یک باب خانه قدیمی بود که آن را به اداره اوقاف واگذار کرد. در شهر خمین نیز قطعه‌زمینی از پدرش به ارث برده بود. روزی برای نماینده خود در خمین پیام فرستاد و از او خواست درآمد این زمین را در اختیار مستمندان قرار دهد. پیام کتبی امام به نماینده خویش را ملاحظه کرده‌ام.
هنگامی که امت احساس می‌کند، رهبر همیشه در کنارش ایستاده و از خواسته‌ها و آرمان‌های او دفاع می‌کند و خود را شریک اندوه و شادی او می‌داند، و مشکلات او را پیگیری می‌کند، و با دردها و ناملایمات او همدرد می‌شود، و راه‌های خوشبختی و سعادت را برای او هموار می‌کند، طبیعی است که امت شیفته او می‌شود، و به او عشق می‌ورزد، و برای از دست رفتن او سوگوار می‌شود.