شهریورماه سال 1364 فرا رسید؛ روزهایی که تغییر ساختار حاکم بر سپاه پاسداران شدیداً احساس میشد و نیاز به افزایش قدرت رزم و جنگندگی برای نیروهای ایرانی بیش از هر زمان دیگری آشکارتر شده بود. تا پیش از آن، سپاه پاسداران با حداقل امکانات و حتی با دریافت سلاحهای سبک و تجهیزات انفرادی، توان رزمی خود را حفظ میکرد. پس از پایان عملیات بدر، سپاه طرحهای بلندمدتی را در قالب توسعه تعداد یگانهای رزمی خود ارائه داد که از دیدگاه مسئولان کشور مستلزم صرف نیروهای عظیم انسانی و مالی بود و چند سال دیگر نتیجه میداد. سپاه پاسداران این طرحها را به فرمانده جنگ و رئیسجمهور ارائه داد تا بتواند توان رزمی صحنه جنگ را گسترش دهد. آنها با تلخی این طرحها را رد کردند و گفتند که باید با همین امکانات موجود بجنگید.
ارتقای جنگندگی ایران میتوانست موجب تغییر موازنه قوا در جبههها شود و پیروزیهای جدیدی را برای ایران رقم بزند. امام خمینی که بیش از همه برای موفقیت در جنگ چارهاندیشی میکردند، به این نتیجه رسیدند که باید تحول عظیمی در سازماندهی و افزایش قدرت رزمی کشور با کمک ظرفیتهای موجود در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایجاد شود. تلاش ایران برای خاتمه دادن به جنگ، نیاز به یک عملیات بزرگ و موثر نظامی داشت که بتواند دستاورد سیاسی مهمی را در پی داشته باشد. طرحریزی و اجرای چنین عملیاتی نیز به توسعه توان رزمی و تغییر در موازنه قوای طرفین جنگ محتاج بود.
به همین منظور، امام خمینی دست به ابتکار جدیدی زدند و تدبیر تشکیل نیروهای سهگانه زمینی، دریایی و هوایی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در تاریخ 26 شهریور سال 1364 اعلام کردند. «۱»
پیش از این، نیروهای دریایی و هوایی تحت عنوان یگانهای دریایی و هوایی در سپاه وجود داشت. فرماندهی یگان هوایی به عهده محمدحسن خداوردی قرار داشت و حسین علایی هم مسئولیت فرماندهی یگان دریایی را عهدهدار بود.
در آن زمان بعضی از مسئولان کشور با تشکیل نیروی هوایی و نیروی دریایی مستقل سپاه از ارتش موافق نبودند. امام خمینی با استناد به قانون اساسی و طی حکمی به محسن رضایی، فرمانده کل سپاه دستور تشکیل نیروهای زمینی، دریایی و هوایی سپاه را صادر فرمودند و در آن تاکید کردند که این نیروها باید قوی و سریع تشکیل شود. ایشان به این منظور از طریق فرزندشان، سیداحمد خمینی، به فرمانده سپاه پیغام دادند که درخواستی را برای تشکیل نیروهای سهگانه در سپاه ارسال کند. آنگاه فرماندهی سپاه نامه زیر را برای امام خمینی فرستاد:
«با سلام و اهدا تحیّت، به استحضار میرساند از آنجا که شکلگیری سازمان رزم زمینی، هوایی، دریایی سپاه بعد از تنظیم اساسنامه سپاه در طول سه سال اخیر صورت گرفته است، لذا در بین مسئولان اجرایی کشور، در به رسمیت شناختن این تشکیلات ابهاماتی وجود دارد. وجود این ابهامات در اذهان، سبب کندی کار در سپاه زمینی (که امروز شامل ده لشکر و ده تیپ است)، رکود در سپاه دریایی و توقف در سپاه هوایی شده و در نتیجه سازمان رزم ما از یک پشتیبانی قاطع برخوردار نیست. به عنوان نمونه 92 نفر خلبان ما مدت مدیدی است که در بلاتکلیفی به سر میبرند. چنانچه حضرتعالی هر سه نیروی رزمی (سپاه زمینی، سپاه هوایی، سپاه دریایی) را کتباً به سپاه و مسئولان ذیربط ابلاغ فرمایید، انشاءالله در رشد، تثبیت و ارتقای توان رزمی ما در جنگ و دفاع از انقلاب اسلامی در مقابل تهدیدات ابرقدرتها نقش موثر و تعیینکننده خواهد داشت.»
حضرت امام خمینی پس از دریافت این نامه، حکم تشکیل نیروهای سهگانه در سپاه و توسعه توان رزمی جنگ را صادر فرمودند:
«با توجه به اینکه در اصل 150 قانون اساسی ادامه نقش سپاه در نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن تصریح شده است و نظر به آنکه انجام این نقش بدون آمادگی کامل سپاه از جهت تجهیزات و آرایش جنگی و فنون دریایی، زمینی، هوایی امکانپذیر نیست، شما ماموریت دارید هرچه سریعتر سپاه پاسداران را مجهز به نیروهای زمینی، هوایی، دریایی قوی نمایید تا در موارد لازم با همکاری و هماهنگی با ارتش جمهوری اسلامی از مرزهای زمینی، دریایی، هوایی کشور حفاظت نمایند.»
دو روز بعد از نامه امام خمینی مبنی بر تاسیس نیروهای سهگانه در سپاه، در صبح روز 28 شهریور محسن رضایی در مصاحبه مطبوعاتی به نحوه تشکیل این قوا و همچنین تاسیس دانشگاه امام حسین(ع) اشاره کرد و گفت:
«قریب دو سال است که ما در زمینه تشکیل نیروهای دریایی و هوایی کار میکنیم و طرحهای بسیاری تهیه نمودهایم که با حکم امام این طرحها را پیاده خواهیم کرد. البته ما دانشگاهی نیز برای سپاه تاسیس کردهایم به نام دانشگاه امام حسین و چند سالی بوده است که مشغول تهیه مقدمات آن هستیم که این دانشگاه بزودی افتتاح میشود ... لازم به یادآوری است که اقدامات و طرحهایی که برای تشکیل واحدهای زمینی، دریایی و هوایی سپاه تهیه شده بود به نظر کارشناسان و مسئولان دانشگاه امام حسین رسید و مورد تایید آنها قرار گرفت.» «2»
اگرچه امام خمینی این حکم را صادر فرمودند، اما بعضی از مسئولان کشور موافق انتشار علنی این حکم نبودند و آن را موجب حساسیت ارتش میدانستند. به هر حال صدور حکم امام خمینی راه را برای توسعه قانونی سپاه پاسداران و تشکیل نیروهای زمینی، دریایی و هوایی باز کرد. البته گامهای مقدماتی تشکیل این نیروها از سالهای قبل برداشته شده بود و سپاه یگانهای زمینی، دریایی و هوایی را در تشکیلات خود به وجود آورده بود. بلافاصله پس از ابلاغ حکم امام خمینی، فرمانده کل سپاه طی هماهنگی با جانشین فرماندهی کل قوا، علی شمخانی را به فرماندهی نیروی زمینی، حسین علایی را به فرماندهی نیروی دریایی و موسی رفان را به فرماندهی نیروی هوایی برگزید. از این پس نیروهای سهگانه سپاه دارای ردیف بودجه مستقل شدند و توانستند حوزه تخصصی زمینی، دریایی و هوایی را فعال نمایند. حدود یک سال بعد از تشکیل نیروهای سهگانه سپاه پاسداران و در روز 8 خردادماه 1365، امام خمینی در پاسخ به نامه محسن رضایی، با تشکیل ستاد مشترکی برای اداره سه نیرو و ایجاد هماهنگی میان آنها موافقت نمودند. «3»