در فاصله سالهای 1359 تا پایان سال 1367، عراق سلاحهای شیمیایی را در مقیاسی به کار گرفت که از جنگ جهانی اول به بعد بیسابقه بود. تعداد حملات شیمیایی عراق در طول هشت سال جنگ تحمیلی را بیش از 252بار عنوان کرده اند؛ به طوری که جمهوری اسلامی در طول هشت سال جنگ تحمیلی، در معرض شدیدترین حملات شیمیایی در تاریخ جنگ های جهان بوده است. تعدد حملات شیمیایی و تنوع عوامل به کار رفته در طول جنگ بیسابقه بوده است و این حملات وحشیانه موجب مجروح شدن دهها هزار نفر از مردم شده است. «1» تنها در بمباران شیمیایی حلبچه که در ۲۶ اسفند ۱۳۶۶ انجام شد، حدود ۵ هزار نفر شهید و تعداد بیشتری مسموم شدند. «2» در این بازه زمانی، واحدهای شیمیایی ویژه که مسئول مراقبت، ساخت و حمل و نقل مهمات شیمیایی بودند، در تمامی یگانهای نیروهای مسلح عراق جا افتادند. واحدهایی از نیروی زمینی و هوایی عراق ماموریت شلیک این نوع سلاح را به عهده گرفتند. عراق در پیروی از الگوی واحدهای شیمیایی اتحاد جماهیر شوروی، به واحدهای نظامی شیمیایی خود چنان منزلت و موقعیتی بخشید که تقریباً به شکل یک ارتش رزمی مستقل درآمد که فقط با دستور فرمانده کل قوا فعالیت می کرد. هر سپاه یک گردان، هر تیپ یا لشکر مستقل یک گروهان و هر هنگی یک دسته شیمیایی داشت. «3» با این آمادگی شیمیایی، ارتش عراق منتظر حملات تهاجمی نیروهای ایران به داخل خاک کشورش ماند. در پی گسترش حملات ناجوانمردانهی عراق، چه در جبههها با سلاح شیمیایی و چه در پشت جبههها با موشک باران مناطق مسکونی، انتظار اقدام مشابه توسط ایران در نزد مردم شدت گرفت. در اوایل آبان ماه 1362 جلسه ای به همین منظور میان مسئولین نظام در حضور امام خمینی تشکیل شد و دربارهی حملات عراق و نحوهی واکنش به آن بحث شد. امام خمینی در این جلسه، اقدام مقابلهبهمثل را نپذیرفتند و فرمودند: «این اقدام اشکال شرعی و سیاسی دارد.» «4»
امام خمینی در سخنانی ۱۵ آبان ۱۳۶۲ بار دیگر بر این مسئله تاکید کردند، که جمهوری اسلامی با مردم عراق نمیجنگد و فقط با رژیم بعث عراق خواهد جنگید و صدام را شکست خواهد داد: «شما باید توجه بکنید که مبادا یک وقتی به واسطهی بمبارانهای شهرهای شما و کشتن عزیزان شما، مبادا یک وقتی شما عصبانی بشوید و جبران بکنید اینطوری؛ این انتقام از او نیست. شما انتقامتان را از صدام باید بگیرید و از حزب بعث، و الان دارید میگیرید. توجه کنید که نبادا حتی یک گلوله به طرف شهرهای اینها بیندازید. آنها شهرهایی هستند که همانطوری که این بهبهان ما مظلوم است، بصره هم مظلوم است، مندلی هم مظلوم است، همهی اینها مظلومند. اینها تحت ستم هستند. ما باید جهات انسانی را تا آخر حفظ کنیم. ما جهات انسانی را تا مرز شهادت و فوت باید حفظ بکنیم و هیچ وقت عصبانی از این نشویم که او دارد این کار را میکند، پس ما هم خوب است یکی از شهرهای آنها را بزنیم؛ نه، هیچ همچو نیست. موازین، موازین اسلامی است. اینجا جمهوری اسلامی است. اینجا اسلام حکومت میکند. بنابراین باید مواظب باشید... اینهایی که قدرت دارند باید حفظ جهات انسانیت را، جهات اسلامیت را بیشتر از دیگران بکنند. این قدرت را در محلش خرج بکنند، تجاوز از محلش نشود.» «5»
بر اساس اسناد ارائهشده از سوی سازمان ملل، در طول سالهای جنگ تحمیلی، جمهوری اسلامی ایران به هیچ وجه از سلاحهای شیمیایی استفاده نکرد. «6» محسن رفیقدوست که در زمان جنگ مسئول تدارکات نظامی ایران بوده است، در مصاحبه های خود بیان به همین نکته اشاره کرده است، که رهبر فقید انقلاب با هرگونه ساخت و استفاده از سلاح شیمیایی مخالف بوده است. رفیق دوست در مصاحبه ای که با "گرت پورتر"، نویسنده آمریکایی داشته است بر این نکته تاکید بسیاری داشته است. روایت "گرت پورتر" که در نشریه آمریکایی "فارین پالیسی" منتشر شده است بدین شرح است: «رفیقدوست به من گفت که وی از چند دولت خارجی سلاحهای مناسب با تهدید جنگ شیمیایی را درخواست کرد، ولی همه این درخواستها رد شد. این مساله باعث شد تا وزارتخانه تحت امر وی تصمیم بگیرد که باید هر چیزی که برای جنگ لازم است تولید کند. وی به یاد میآورد «شخصا همه محققینی را که دانشی در حوزه دفاعی داشتند، جمع کردم». گروههایی از متخصصان تشکیل شد تا کار روی نیازهای دفاعی را آغاز کنند و یکی از این گروهها گروه «شیمیایی، بیولوژیک، هستهای» نام داشت. رفیقدوست گزارشی از همه گروههای تخصصی شکل گرفته آماده کرد و به دیدار [امام] خمینی رفت به این امید که مجوز کار روی سلاح شیمیایی و هستهای را دریافت کند. هنگامی که [امام] خمینی گزارش را خواند به اسم گروه شیمیایی، بیولوژیک و هستهای واکنش نشان داد و پرسید «این چیست؟» امام خمینی تولید سلاحهای شیمیایی و بیولوژیک را نفی کرد و آن را مغایر اسلام دانست. رفیقدوست به یاد میآورد که «امام به من گفت که به جای تولید سلاحهای شیمیایی و بیولوژیک ما باید اقلام دفاعی برای سربازان خود مانند ماسک گاز و آتروپین تولید کنیم.» «7»
در این نوشته تلاش شد، با نشان دادن سیره عملی رهبر انقلاب در طول سال های سخت جنگ تحمیلی، بیان نماید که جمهوری اسلامی ایران در زمانی که با حملهی همهجانبهی دشمن ناجوانمرد روبرو بود حتی به تولید و ساخت سلاحهای کشتارجمعی فکر هم نکرد در حالی که ساخت و تهیه این سلاح ها در آن دوره، کار چندان دشواری نبوده است. در واقع طبق نظر رهبران جمهوری اسلامی ساخت و استفاده از هرگونه سلاحی که منجر به کشتار مردم بیگناه شود حرام شرعی است. این فتوا نه از روی هراس از دشمنان بلکه برخاسته از تعالیم اسلام است. در واقع اگر جمهوری اسلامی میخواست، می توانست به چنین سلاحهایی دست یابد و هیچ کشور و قدرتی نمیتوانست مانع آن شود، اما نکته آنجاست که جمهوری اسلامی هیچ گاه به دنبال این امر نبوده و نخواهد بود.