«من افسوس می‌خورم که چرا بعضی از جوان‌های ما با این ماجراها آشنا نیستند!» «1» این جمله‌ای است از آیت‌الله خامنه‌ای در سال 77، در دیدار شرکت‌کنندگانِ همایش آسیبشناسی انقلاب که اشاره ایشان به اتفاقات پس از انقلاب‌های شوروی و فرانسه است.
بدیهی است که سنجش نیل به آرمان‌های یک انقلاب، معیار مناسبی برای میزان تحقق آن است. بررسی موارد مشابه در جهان، می‌تواند به تنظیم این سنجه کمک کند. ازاین‌رو در این نوشته، سعی بر آن است که روایت رویدادهای پس از این انقلاب‌ها از زبان امام خمینی رحمه‌الله‌علیه و آیت‌الله خامنه‌ای ارائه شود.
اولین وجه ممیز انقلاب‌ها، مبدا قیام مردم است. درباره علل وقوع انقلاب فرانسه روایت‌ها متفاوت است، اما شعار و هدف اصلی آن، آزادی و محدودشدن قدرت سلطنت و نفوذ صاحبان سرمایه بوده است. «2» در روسیه نیز شعار «برابری، برادری و عدالت اجتماعی» منشا حرکت مردم بود. «3» بنابراین، «انقلاب‌های دنیا بی‌استثنا برای ایمان نیست، برای خدا نیست.» «4» در ایران، مردم «همه از پیر و جوان و زن و مرد با الله‌اکبر پیش رفتند و رژیم اسلامی می‌خواستند.» «5» سرچشمه این نهضت الهی بود و «همه اجتماع داشتند در کلمه اسلام و جمهوری اسلامی.» همین مبدا وحیانی باعث شد که انقلاب «به‌طور معجزه‌آسا پیشرفت کرد. وقتی یک ملت همه نظرشان خدا بود، این ملت را پیش می‌برد.» «6» اصل و پایه این حرکت که «باید او را جزء معجزات، ما حساب بکنیم، همان انقلاب درونی این ملت بود» و آن انقلاب «گرایش اقشار ملت به اسلام» است. «7»
از اساسی‌ترین قیاس‌هایی که در مورد انقلاب‌ها صورت می‌گیرد، بررسی نقش مردم در پیروزی و به ثمر نشستن آرمان‌های آن‌هاست. انقلاب‌های دنیا اغلب از طریق کودتا به پیروزی رسیده‌اند و در محدود انقلاب‌هایی که از طریق ملت‌ها بوده «کم انقلابی پیدا بشود که به هدایت احزاب و دستجات معین واقع نشده باشد.» «8» فرانسه پس از انقلاب، شاهد چند کودتا بود که در نهایت کودتای ناپلئون سرنوشت انقلاب را رقم زد. در روسیه، انقلاب به پشتوانه حزب سوسیال‌دموکرات به پیروزی رسید. بنابراین، یکی از خصلت‌های متمایز انقلاب اسلامی این بوده است که «هیچ حزبی، هیچ گروهی، هیچ شخصی حق ندارد که بگوید این را من ایجاد کردم، ما ایجاد کردیم؛ این را ملت درست کرد و معجزه‌ای بود که به اراده خدای تبارک و تعالی، تحقق پیدا کرد.» «9»
تاثیر و نگاه حاکمان به مردم در دوران پس از انقلاب‌ها نیز موضوع قابل تاملی است. منابع تاریخی از اتفاقات تلخ در شوروی و فرانسه پس از انقلاب می‌گویند. برای مثال «گردن‌زدن حدود چهل هزار نفر در فرانسه با گیوتین بین سال‌های 1792-1794»، «10» «دستگیری حداقل سیصد هزار نفر در اتفاقات پس از انقلاب فرانسه»، «کشتار دو میلیون نفر پس از ترور نافرجام لنین که به ترور قرمز مشهور شد» و «اعزام سه میلیون نفر از اقلیت‌های شوروی از 1939-1952 به شهرک‌های اجباری.» «11»
رهبر انقلاب نیز بیست سال بعد از انقلاب کبیر فرانسه را این‌گونه تصویر می‌کنند: «چیزی که از فرانسه دوران لوئی شانزدهم تغییر پیداکرده، شخص پادشاه است! در ۱۸۰۹، ناپلئون بناپارت بر سر کار است؛ یک امپراتور، تاج‌گذاری‌کرده و به‌معنای واقعی کلمه، پادشاهی می‌کند! آرای مردم و آزادی به آن معنایی که انقلاب کبیر فرانسه برایش تلاش کرد، در زندگی و در حکومت مطلقه ناپلئون، یک ذره وجود ندارد!» «12»
این در حالی است که در ایران، مردم انقلاب را از خود می‌دانند. به بیان امام رحمه‌الله‌علیه: «یک دفعه سرتاسر ایران بدون اینکه یک نظمی در کار باشد خودشان برخاستند و سازمان‌هایی درست کردند، بدون اینکه از مرکز یک تعیینی شده باشد و سرتاسر کشور نهادهای مختلف پیدا شد، جوشید، جهاد سازندگی، کمیته‌ها و پاسداران و ... .» «13»
به جهت به‌هم‌ریختگی معمول پس از انقلاب‌ها، انقلابیون حداقل در سال‌های نخست به آرای مردم رجوع نمی‌کردند. برای مثال، در فرانسه که 1789 انقلاب رخ می‌دهد، اولین انتخابات به 1792 برمی‌گردد. از همین رو، انتخابات در کمترین فاصله از وقوع انقلاب مردمی ایران، موجب حیرت دنیا شد. این نگاه به نقش مردم در انقلاب اسلامی ادامه‌دار بود. «همین مردم را که قرن‌ها معنای رای‌دادن و معنای دخالت‌کردن در امور کشور را نتوانسته بودند به‌طور ملموس بچشند، پای صندوق‌های رای بیاورد و آن‌ها را در امور کشور دخیل نماید. این هنر بزرگ نظام اسلامی بود.» «14»
این پیوستگی بین مردم و انقلاب باعث این موضوع شد که برخلاف اینکه «تمام انقلاباتی که واقع شده است یک وابستگی به شرق و غرب داشته است»، اما «انقلاب ایران، انقلاب غیروابسته است؛ یک انقلاب دولتی نیست، یک انقلاب ارتشی نیست، یک انقلاب حزبی نیست، یک انقلاب ملّی است.» پایه و اساس این انقلاب، اتکا به مردم و نقش‌آفرینی آنان است و قدرت آن ناشی از اتکا «به یک وابستگی و آن وابستگی به مبدا وحی و وابستگی به خدای تبارک و تعالی.» «15» در فرانسه پس از انقلاب، اگرچه اصلاحاتی در دوران ژاکوبن‌ها صورت گرفت، اما توده‌های فقیر که اوضاع را به نفع خود نمی‌دیدند، دست از حمایت خود برداشتند و کودتای جناح سرمایه‌دار به پیروزی رسید. «16»
از همین روست که امام می‌فرمایند: «انقلاب‌هایی که در دنیا تاکنون اتفاق افتاده است، قدرت را از دست یک قدرتمند، یک جابر، به دست یک جابر دیگری که یا مثل این یا بالاتر از این است منتقل می‌کردند.» ایشان ضمن دعوت به مطالعه انقلاب‌های دیگر، این سوال را مطرح می‌کنند که «آیا جز این است که با اغفال مردم یک انقلاب پیدا شده است و یک قدرتی را کنار گذاشته‌اند، یک قدرت مشابه او یا بدتر از او را سر کار آورده‌اند؟ آیا به حال ملت‌ها یک اثری حاصل شده است؟ فکری برای ملت‌هایشان کرده‌اند یا همه‌اش اعمال زور است و قدرت؟» «17»
اما واقعیات ایران جور دیگر است: «در کجای دنیا الآن شما پیدا می‌کنید یک همچه جلسه‌ای که در اینجا هست؛ کشاورزش، پهلویِ رئیس‌جمهوری‌اش، نخست‌وزیرش پهلویِ کارگرش، همه مقاماتش پهلوی هم نشستند، کجا پیدا می‌کنید، این را؟» «18»
از حیث آزادی، پس از انقلاب در سایر کشورها «تمام مطبوعات از بین می‌رفت. تمام حزب‌ها را تعطیل می‌کردند و سرانشان را حبس می‌کردند.» «19» برای مثال، در عراق پس از قیام، دو سال هیچ انتخاباتی صورت نگرفت، «فقط یک مجلس انقلاب بود و با همه خشونت‌ها کارها را انجام می‌دادند. بعد که می‌خواستند مجلس درست بکنند، اعلام کردند که هر کس رای ندهد، یا در مجلسشان هر کس مخالفت بکند، حکمش اعدام است.» «20» در فرانسه و شوروی پس از انقلاب نیز دستگیری‌های گسترده و اعدام مخالفان، بسیار شایع بود. رقم‌ها از چند ده هزار اعدام حکایت دارد، ولی در ایران، آزادی که یکی از سه شعار اصلی راهپیمایی‌های انقلاب بود به‌خوبی اجرا شد و «همه قلم‌ها و همه زبان‌ها باز بود، همه احزاب آزاد بودند» و «فقط آن اشخاصی که در رژیم سابق جنایت‌کار بودند، آن هم بعد از اینکه محاکمه شدند و معلوم شده است که وضع جنایتشان تا چه حدود بوده است، آن‌ها تادیب یا اعدام شدند.» «21»
سرعت سامان‌گرفتن حکومت پس از انقلاب‌ها نیز از موضوعات مهمِ قابل ارزیابی است. پس از انقلاب فوریه 1917، شوروی حدود پنج سال درگیر جنگ داخلی قدرت بود. فرانسه بعد از حدود شش سالِ سرشار از قتل و جنایت و تغییر رویکردهای قدرت از اشکال مختلف سلطنت تا جمهوری، قانون اساسی خود را تصویب می‌کند؛ اما همراهی مردم با رهبران نهضت اسلامی در ایران موجب شد با فاصله چند ماهه از وقوع انقلاب، «رفتند دنبال اینکه یک دولتی تشکیل بدهند و مجلسی و چه و چه و چه، به‌فوریت، کجا می‌توانستند این کارها را بکنند؟» «22»
شاید اساسی‌ترین تفاوت انقلاب اسلامی با سایر متشابهات به آن، این باشد «که پیروزی را ما باید از انقلاب درونی مردم جست‌وجو کنیم.» «23» و برای همین است که «حریف‌های ما که کارکشته و کارکرده و مطالعه‌کرده هستند، مطالعه کردند که وقتی یک همچو انقلابی با دست خود ملت پیش آمده است، کودتا نبوده است که اختیارش را یک کسی بگیرد و تحت نفوذ دیگری باشد، با دست همین ملت بوده است و یک ملت را نمی‌شود مهار کرد، باید چه بکنند تا اینکه این انقلاب را نگذارند به ثمر برسد. باید خود انقلاب را از باطن داخل خودش فاسد کنند.» «24»
و اما سخن پایانی اینکه «بعد از هر انقلاب هم نباید انتظار این داشت که تا این انقلاب آن چپاولگرها را بیرون کرد، یک‌دفعه پشت آن دیوار یک گلستانی باشد» و «توقع نداشته باشید که فوراً همه‌چیز مطابق دل‌خواهتان عمل بشود، این باید به‌تدریج بشود. بعضی از انقلاب‌ها در صورتی که امکاناتشان بسیار زیاد بوده است -مثل انقلاب اکتبر- بعد از قریب شصت و چند سال باز هم نتوانستند اصلاح کنند و باز هم با دیکتاتوری و فشار رفتار می‌کنند. انقلاب ایران بحمدالله از تمام انقلاب‌هایی که در دنیا واقع‌شده بهتر است و این را باید «انقلاب سفید» اسمش را گذاشت.» «25»