تکتم درهکی
آن روز تکرار میشود. هربار ایستاده بر دوراهی و چندراهی تصمیمات مهم انقلاب و نظام باشیم، عاشورای 42 تکرار میشود؛ خواه در آستانه پیروزی انقلاب باشیم، خواه داغدار سردار یا خونخواه مهمانی عزیز و مجاهدی بزرگ از فلسطین. عاشورای سال 42 شمسی که آقا روحالله خمینی تکیه بر منبر مدرسه فیضیه قم زده و سخنرانی میکرد، همان روز عاشورایی بود که کماندوهای شاه پهلوی در مدرسه فیضیه مستقر شدند. در میان همان هیاهوی عجیبی که بر شهر حاکم بود و نگرانی از جان آیتالله قلب دوستانش را در فشار داشت و از آقا روحالله خواسته بودند به فیضیه نیایند، اما ایشان قبول نکرده و با یک جیپ روباز در میان مردم وارد مدرسه فیضیه شدند. آقا روحالله در همان خفقان فراگیر، با صراحت کامل خطاب به شاه پهلوی گفتند: «مردک کاری نکن که بگویم از این مملکت بیرونت کنند.» «1» در همه تکرارها، آقا روحالله و خط و مکتب اوست که باید خوانده شود.
آنچه امروز جمهوری اسلامی ایران را از تله خودباختگی خارجکرده و در بلندیهای عزت جایگاه داده، گاه ترکیبی از ویژگیهایی است که در نگاه کوتهنگران با یکدیگر متناقض بوده و در اندیشه بلند رهبران نظام اسلامی، با مرزبندی مشخص، قابل جمعشدن است. از جمله شجاعت که بالاترین سطوح آن در شخصیت امام رحمهاللهعلیه متبلور بود و در عین حال تصمیمات ایشان مصلحتاندیشانهترین تصمیمات قلمدادشده و بهترین دستاوردها را برای امت اسلامی و ملت ایران به همراه داشته است. نگاه دقیق به چند پرده از زندگی امام رحمهاللهعلیه و خوانش اندیشههای ایشان راه را بر سادهاندیشان بزدلی که بهدنبال تفسیر مصلحتسنجی سازشکارانه از تصمیمات امام رحمهاللهعلیه هستند میبندد. امام تجلی مصلحتسنجی شجاعانه بود، اما چگونه میشود اینچنین شجاع بود، مصلحتها را هم دید و از ترسوهای همیشه دستبهعصا فاصله معناداری گرفت؟ در ادامه برخی از مهمترین شاخصهای مصلحتسنجی شجاعانه و آثار این نوع تصمیمگیری در عصر امام روحالله رحمهاللهعلیه را بررسی خواهیم کرد.
من اگر بودم، میزدم!
شجاعت و قاطعیت امام نهتنها در مقابل استبداد داخلی که در برابر زورگویان عالم و مستکبران جهان نیز دیده میشود؛ مثل آن شبی که در یک ساعت غیرمتعارف سران نظام برای دیدار با امام راهی جماران شدند. آن ساعت، زمان متعارفی برای دیدار با امام رحمهاللهعلیه نبود. ساعتها از شب رفته بود که مسئولان ردهبالای کشور از ماشینها پیادهشده و ناراحت بهسمت منزل امام میرفتند؛ آنچنان ناراحت که حتی متوجه سلامکردن سرتیم حفاظت و نگهبانان هم نشدند. شعلههای جنگ در غرب و جنوب کشور زبانه میکشید و در آن شرایط همه حق داشتند که با دیدن ناراحتی مسئولان کشور، بیشتر هم نگران شوند. ناوهای آمریکایی وارد خلیج فارس شده و مسئولان حامل این خبر را نگران کرده بودند. وقتی خدمت امام رسیدند، اما دنیا دیگر بر پاشنه ترس و نگرانی نچرخید. امام معادلات را جابهجاکرده و تصور اشتباه قدرت مطلقبودن آمریکا را ابتدا در ذهن مسئولان کشور شکستند. ایشان فرمودند: «چیز مهمی نیست، نگران نباشید!» مسئولان پرسیدند: «آقا چه کنیم؟» گفتند: «اگر من جای شما بودم وقتی سروکله اولین ناو جنگی آمریکایی در آبهای خلیجفارس ظاهر شد همان وقت آن را با موشک میزدم تا ناو دومی جرئت نکند بعد از او وارد خلیج فارس بشود.» «2» این تصمیمات شجاعانه به دیگران نیز جرئت اقدام و عمل داده و دستاوردهای معنوی و میدانی فراوانی داشت. همانگونه که سیدحسن نصرالله در یکی از سخنرانیهای خود میگوید: «ما از آموزههای امام خمینی رحمهاللهعلیه الهام گرفتهایم. او به ما نشان داد که شجاعت و مقاومت تنها راه برای مقابله با تهدیدات است. ترس از دشمنان و کوتاهآمدن در برابر ظلم، نهتنها به پیروزی نمیانجامد، بلکه به ذلت و شکست منتهی خواهد شد.»
شجاعت در بزنگاهها
حین مشاهده سیر تحولات ایران اسلامی در جریان انقلاب اسلامی 57، بارها با تصمیمات شجاعانه و قاطعانه امام خمینی رحمهاللهعلیه روبهرو میشویم که در زمان خود مخالفان زیادی داشته و اتفاقاً هریک از آنها تاثیر چشمگیری بر روند انقلاب اسلامی و پیروزی یا تداوم آن داشتهاند. تصمیم ایشان برای بازگشت به ایران در سال ۱۳۵۷، درحالیکه شرایط بسیار خطرناک و غیرقابل پیشبینی بود، نشان از شجاعت و اعتمادبهنفس بالای ایشان داشت. همچنین لغو حکومت نظامی در ۲۱ بهمن ۱۳۵۷ که با فرمان امام خمینی رحمهاللهعلیه انجام شد، یکی از تصمیمات مهم در تاریخ انقلاب اسلامی ایران محسوب میشود. این تصمیم در شرایطی گرفته شد که حکومت پهلوی برای کنترل اوضاع و جلوگیری از پیشروی انقلاب، حکومت نظامی را اعلام کرده بود. در آن زمان، ارتش و نیروهای امنیتی در حال آمادهسازی برای سرکوب انقلاب بودند و بسیاری از مشاوران و نزدیکان امام خمینیرحمهاللهعلیه به ایشان توصیه میکردند که مردم را به خانههای خود بازگردانند تا از وقوع خشونتها جلوگیری شود؛ اما امام خمینیرحمهاللهعلیه با درک صحیح از وضعیت، این توصیهها را ردکرده و در یک تصمیم شجاعانه، اعلام کردند که حکومت نظامی را بیاعتبار میدانند و از مردم خواستند که در خیابانها باقی بمانند و به مبارزات خود ادامه دهند. این تصمیمات امام خمینی رحمهاللهعلیه باعث تقویت روحیه مردم و نیروهای انقلابی شد که نهایتاً به پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ منجر شد. تصمیم به لغو حکومت نظامی و دعوت مردم به مقاومت، یک نقطه عطف در تاریخ انقلاب اسلامی و نشاندهنده نگاه دوراندیش، مصلحتسنجی عمیق، شجاعت، قاطعیت و اعتمادبهنفس امام خمینی رحمهاللهعلیه در لحظات حساس و تعیینکننده بود.
بهوقت دفاع
دفاع مقدس، ظهور کامل اندیشه دفاعی امام بود. تجربه حفظ تمامیت ارضی کشور، پس از رویارویی با تمام قدرتهای جهان نشاندهنده قوت و قدرت این اندیشه در میدان عمل است؛ اندیشهای که ساختار دفاعی کشور در چهارچوب اصول و ارزشهای مکتب اسلام حفظ شد و ارتقاء پیدا کرد. بدون شک، این هنر اعجابانگیز امام روحالله بود.
در سیاست و اندیشه اسلامی، جنگ اصالت نداشته و دعوت به صلح و آرامش رویکرد و هویت اصلی دین ماست، تا لحظهای که به شرافت و عزت مسلمین و تمامیت ارضی کشور خدشهای وارد نشده باشد؛ اما اگر کسی یا دولتی اقدام به تجاوز کند، وظیفه همه مسلمانان است که علیه او قیام کنند. «ما به تبع اسلام، با جنگ همیشه مخالفیم، لکن اگر جنگ را بر ما تحمیل کنند، همه ملت ما جنگجوست.» «3»
یکی از اهداف مهم در دفاع نظامی، تنبیه متجاوز و جبران خسارت است. تضمین امنیت و صلح شرافتمدانه بدون تنبیه متجاوز و پرداخت غرامت و تامین ضرر و زیان ناشی از تجاوز محقق نخواهد شد. «تا از خانه ما بیرون نروید و تا جرمهایی که کردید معلوم نشود که شما مجرم هستید و تا ضررهایی که به ایران زدید، جبران نشود، صلح معنا ندارد.» «4» در شرایطی که دشمنان ما را ناگزیر از ورود به کارزار جنگ میکنند ما نیز همین تهدید را فرصت میبینیم. «جنگ فرصتی است که مسلمانان باید اقتدار و شجاعت باطنی خود را در آن ظاهر کنند و آنچنان عرصه را بر دشمنان تنگ نمایند که به عذرخواهی و تسلیم وادار شوند.» «5» امام راحل معتقدند که: «عزت و شرف میهن و دین ما در گروی همین مبارزات است.» «6»
در لگدکوب حوادث جان دیگر یافتم
چون غبار از زیر پای کاروان برخاستم «7»
دشمن کمینکرده!
از مهمترین مولفههایی که لازم است در مرزبندی مصلحتسنجی بزدلانه و شجاعانه در نظر بگیریم این است که هیچگاه سردمداران کفر و استکبار، ظهور انقلاب اسلامی را در عرصه بینالمللی تحملنکرده، با تمام وسایل و امکاناتی که در اختیار دارند، به مقابله با آن برمیخیزند و تا نابودی انقلاب یا عدول از ماهیت اصلی آن، دست از ضدیت و شیطنت برنخواهد داشت. مشکل آمریکا، اسرائیل و سایر مستکبران عالم استقلال و شرافت ملتهاست که ترجیح میدهند لگدکوب خواسته و برنامههای آنها باشند. اگر چنین نبود، چرا در دوران پهلوی که در کمال همراهی و همسویی با آنها به سر میبردند، لایحه ننگین و شرمآوری مثل کاپیتولاسیون باید تصویب شود؟ ماهیت سلطهطلبانه و منفعتخواهی دشمنان جمهوری اسلامی سالها قبل از پیروزی انقلاب نیز خود را نشان داده بود، اما آن زمان جز صدای رسای آقاروحالله خمینی و عده قلیلی از یاران ایشان صدای دیگری به گوش نمیرسید. «در قضیه کاپیتولاسیون یکی از مقامات آمده بود قم که با امام ملاقات کند. امام اجازه ملاقات به او نداده بود، لذا او هم به حضور آقامصطفی رفته و گفته بود اگر امام علیه کاپیتولاسیون حرف میزند مواظب باشد علیه آمریکا حرف نزند و امروز علیه آمریکا حرفزدن خیلی خطرناکتر از سخن گفتن علیه شاه است و همین باعث شد که امام در آن سخنرانی خود فرمودند: «رئیسجمهور آمریکا بداند که امروز منفورترین افراد بشر است پیش ملت ما ... تمام گرفتاریهای ما از آمریکاست ...» «8» و شدیدترین حملهها را به آمریکا کردند.» «9»
جمهوری اسلامی دارای ماهیتی است که با منافع و اهداف سلطهگران و ستمپیشگان جهان در تضاد است. چه بخواهیم و چه نخواهیم، دشمن با ما در ستیز دائمی خواهد بود، چه بهتر که ما با آمادگی و تجهیزات کامل در صحنه مبارزه حاضر باشیم و موقعیت دشمن را در هر شرایطی به خطر انداخته و آرامش خاطر را از آنان سلب کنیم. «من باز میگویم غرب و شرق، تا شما را از هویت اسلامیتان، به خیال خام خودشان، بیرون نبرند، آرام نخواهند نشست؛ نه از ارتباط با متجاوزان خشنود شوید و نه از قطع ارتباط با آنان رنجور. همیشه با بصیرت و چشمانی باز، به دشمنان خیره شوید و آنان را آرام نگذارید که اگر آرام گذارید، لحظهای آرامتان نمیگذارند.» «9»
ترسوها، آفت مملکت
امام خمینیرحمهاللهعلیه تاکید داشتند که بزدلها و ترسوها تنها موجب تضعیف کشور خواهند بود. کلام و تصمیمات بزدلانه نهتنها به کشور، بلکه به روحیه مردم نیز ضربهزده و به ذلت، تسلیم و شکست منجر خواهد شد. راهبری امام در روزهای پیش و پس از انقلاب اسلامی بهخصوص در دفاع مقدس در جهت از بین بردن افکار بزدلانه و شکستپذیر و سازشکار بود. ایشان نتیجه زانوزدن در مقابل قدرتهای بزرگ را چیزی جز ذلت و تحقیر و شکست نمیدانست.
روحیه مقاومت و ایستادگی که از اندیشه پربار امام و شاگردان و یاران ایشان جان تازهای گرفته بود در سراسر جهان و منطقه گسترشیافته و معادلات جدیدی را پیش روی دنیا قرار داد. ازهمینرو، شیخ احمد یاسین، موسس جنبش حماس نیز حفظ شرافت خود را در ایستادگی ِمقابل دشمن تعریفکرده و بزدلی و ترس از دشمنان را تنها منجر به زنجیرکشیدن خود و نسلهای آینده میدانست.
توبه اسرائیل، مرگ است
توبه گرگ، مرگ است. این حکایت اسرائیل است. تنها مصلحتی که در رابطه با رژیم غاصب صهیونیستی وجود دارد، نابودی این رژیم آپارتاید کودککش است. حساب رژیم غاصب صهیونیستی حتی از سایر زورگویان عالم و دولتهای استعمارگر و مستکبر نیز جداست. امام رحمهاللهعلیه بارها از همه ملتها و دولتهای مسلمان متحدشدن علیه اسرائیل را مطالبه میکردند. امام راحل میخواستند تمام مسلمانان جهان در برابر این دشمن مشترک متحدشده و این غده سرطانی را از پیکر اسلام جدا کنند. حضرت آیتالله خامنهای دراینباره میفرمایند: «امام هیچوقت بهخاطر ملاحظه زورگویان عالم، از دفاع از مظلومان عالم دست نکشید. امام در طول زمان از مسئله فلسطین بهعنوان مسئله اصلی یاد کرد. امام صریحاً در وصیتنامه و بیانات خود به ندای یا للمسلمین ملتهای مظلوم اهمیت میدهد؛ دفاع صریح از حقوق مظلومان، دفاع صریح از حقوق ملت فلسطین و هر ملت مظلوم دیگر. این روش امام است؛ این خط امام است؛ این شیوه امام و این توصیه و وصیت امام است.» «11» امام، همواره بر لزوم مقابله با این رژیم تاکید داشتند و آن را غده سرطانی نامیدند که باید از میان برداشته شود. حضرت آیتالله خامنهای این نگاه امام را نیز ناشی از درک عمیق و شجاعت بینظیر ایشان میدانند. این شاخص نیز بهروشنی مسیر را برای مصلحتسنجی شجاعانه روشن میکند. «قرآن میفرماید: «قاتِلُوهُمْ حَتّی لا تَکُونَ فِتْنَه»، همه بشر را دعوت میکند به مقاتله برای رفع فتنه؛ یعنی، جنگ جنگ تا رفع فتنه در عالم.» «12»
طبلهای توخالی
اسیر جنگ روانی دشمن نشده و نقاب شکستناپذیری را که به دروغ بر چهره خود گذاشته کنار بزنید. در جریان تصرف لانه جاسوسی، اکثر مسئولان مخالف بودند و هر روز مسئله تازهای مطرح میکردند. یکی میگفت با آمریکا نمیشود جنگید، دیگری میگفت آمریکا در منطقه نیرو پیادهکرده، یکی دیگر میگفت ناوگان آمریکا آمده است، ولی امام فرمود: «آمریکا هیچ غلطی نمیتواند بکند.» «13» «آن روزی که امام علناً فرمود: «آمریکا هیچ غلطی نمیتواند بکند»، اوج اقتدار سیاسی و نظامی آمریکا در دنیا بود» «14» و این یکی دیگر از مولفههای مصلحتسنجی شجاعانه است که دشمن را با همه ضعف و قوتهایش بشناسیم و مقهور سازوبرگی که برای خود فراهمکرده نشویم.
مصلحت پابرهنهها
جنس مصلحتسنجی حضرت امام رحمهاللهعلیه هیچگاه از جنس راحتطلبی و سازشکارانه نبود. مصلحت در نگاه ایشان مصلحت پابرهنهها بود: «مصلحت پابرهنهها و گودنشینها و مستضعفین، بر مصلحت قاعدین در منازل و مناسک و متمکنین و مرفهین گریزان از جبهه و جهاد و تقوا و نظام اسلامی مقدم باشد و نسلبهنسل و سینهبهسینه شرافت و اعتبار پیشتازان این نهضت مقدس و جنگ فقر و غنا محفوظ بماند.» «15» این شاخص یکی دیگر از مولفههایی است که معرف مصلحتسنجی شجاعانه خواهد بود.
پیروزی نهایی
امام با درک عمیق از شرایط و باتوجه به منافع بلندمدت نظام و مردم، تصمیماتی شجاعانه میگرفتند که با وجود سختیهای آن، در راستای حفظ و تقویت کشور و انقلاب بود. آثار هریک از تصمیمات شجاعانه امام از سخنرانیهای طوفانی دهه چهل و پنجاه، تا ورود به کشور در 12 بهمن، لغو حکومت نظامی 21 بهمن و همه تصمیمات عصر زعامت ایشان بر جمهوری اسلامی، راهبری روشن و بدون تزلزل از رهبری را به نمایش میگذارد که جز برای خدا کار نمیکرد و سر تسلیم جز بر درگاه الهی فرود نمیآورد. پایان این مسیر مجاهدانه به هر روی روشن است؛ پیروزی نهایی از آن مجاهدانی است که همواره شعارشان این باشد: «انه لجهاد نصر او استشهاد». «16»