مهدی زارع، روزنامه‌نگار
یکی از وجوه اعجاب‌انگیز شخصیت امام خمینی رحمه‌الله‌علیه، نگاه شجاعانه ایشان به مناسک اسلامی بود. ایشان با تکیه بر جامعیت و اشرافی که داشتند، کوچک‌ترین موقعیت‌ها و مناسک مذهبی را به بزرگ‌ترین فرصت‌ها برای تقویت و پیشرفت اسلام تبدیل می‌کردند. نگاه جامع امام به موضوعات مختلف باعث می‌شد تا ایشان حتی دینی‌ترین آن‌ها را هم دوباره احیا کنند و به‌نحوی بازتعریف کنند که حقیقتاً در خدمت توسعه و تقویت دین قرار بگیرند و این همان عاملی بود که ضدیت دو قوم را با ایشان برانگیخته بود؛ استکبار جهانی و تحجر داخلی. غرب در نتیجه فهم دقیقی که از اسلام داشت و متحجرین در نتیجه کوته‌فهمی که از دین داشتند، هر دو در جهت به حاشیه راندن دین فعال بودند و از همین رو بیشترین ضدیت را با قرائت‌های مدرن و مقتضی زمان داشتند. «غرب طوری موضوعِ «دوره دین گذشته است» را تبلیغ کرده بود که در عین آرزو به داشتن یک حکومت دینی، نمی‌توانستیم امید به وجود آمدن آن را در خودمان زنده نگه داریم. در قلب نسل جوان آن روزها طوری درخت تلخ یاسِ از ایجاد حکومت دینی را کاشته بودند که نسل جوان نتواند به یاری کسی که بخواهد پایه حکومت دینی را بگذارد برخیزد.»«1» به‌عبارت دیگر، نگاه استراتژیک امام به مناسک، وجه تمایز ایشان با هر دو گروه غرب‌گرا و متحجر بود. ماه رمضان هم از این قاعده مستثنی نیست و در سپهر اندیشه امام جایگاه خاصی دارد. در نگاه ایشان، ماه رمضان رسماً یک حربه علیه دشمن است: «این ماه مبارک رمضان که خدای تبارک و تعالی یک حربه‌ای دست شما داده، الآن این حربه دست شماست و دیگران ندارند این را و این هم از برکت امام حسین سلام‌الله‌علیه است. این حربه الآن دست شماست، این حربه را به کار ببرید، مثل شمشیر ابی عُبَیْده ...» «2»
رمضان ماه عبور از شهوات
اولین نگاه امام خمینی به ماه رمضان همان تعریف مناسک‌گونه از این ماه است. ایشان بارها و بارها به رعایت اعمال مذهبی و اسلامی در این ماه تاکید دارند و همواره بر خودسازی در ماه مبارک اصرار ورزیده‌اند: «ماه مبارک رمضان است و درهای رحمت خدای تبارک و تعالی به روی همه گناه‌کاران باز است و شما تا دیر نشده است در این ماه رمضان خودتان را اصلاح کنید. ما همه باید خودمان را اصلاح کنیم؛ ما هیچ‌کداممان یک آدم حسابی نیستیم. پناه به خدا باید ببریم و خودمان را اصلاح کنیم.» «3» ایشان خود هم در صف اول استفاده معنوی از ماه رمضان بودند و به تایید دوست و دشمن، معنویت ایشان پس از شروع ماه رمضان در بالاترین سطوح و غیرقابل دسترس برای عموم بود. «امام دگرگونی خاصی متناسب با این ماه مبارک (رمضان) در زندگی خود ایجاد می‌کردند، به‌گونه‌ای که این ماه را سراسر به تلاوت قرآن مجید، دعا و انجام مستحبات مربوط به ماه رمضان سپری می‌کردند.» «4» البته حضرت روح‌الله توصیه‌های مخصوص برای بهره‌گیری معنوی از این ماه مبارک هم داشته‌اند و در این زمینه نیز از نگاه جامعی برخوردارند: «ضیافت‌الله در عالم ماده، عبارت از این است که ما را پرهیز بدهد از تمام شهوات دنیوی. این مرتبه مادی ضیافت‌الله است که همه کسانی که دعوت شدند به این ضیافت، بدانند که ضیافت خدا در این نشئه، چشم‌پوشی از شهوات است و ترک آن چیزی که قلب انسان، یعنی روح طبیعی انسان بهش مایل است، آن‌ها را باید ترک کند ... و در عالم مثال، ترک شهوات خیالی است و در عالم بعد از مثال، ترک شهوات عقلانی است، روحانی است.» «5» همین تعابیر منحصربه‌فرد امام خمینی از ماه مبارک رمضان است که باعث می‌شود متحجرین و آن‌ها که از دین فقط مهره‌های تسبیح و جای مهر بر پیشانی را فهم کرده‌اند به‌خود جرئت ندهند او را به بی‌توجهی به مناسک متهم کنند.
اما در کنار امور معنوی و عبادی، نگاه سیاسی امام به ماه مبارک رمضان است و این همان چیزی که کمیت هر دو گروه مخالف امام را در ضدیت با ایشان لنگ می‌کند. استفاده مبارزاتی امام خمینی از ماه مبارک رمضان برای احیا و تقویت اسلام، چه قبل و چه بعد از انقلاب، گویای نگاه منظومه‌ای ایشان به مناسک اسلامی است.
تجمع برای مبارزه
اولین استفاده امام از ماه رمضان، به فرصت زمانی این ماه برمی‌گردد. در ماه مبارک هم مانند محرم و صفر قلوب مردم آماده و مساجد و عبادت‌گاه‌ها شلوغ است. پس: «گویندگان محترم و متعهد هرچه بیشتر به روشنگری قیام و علمای اعلام با اعلامیه‌ها و بیانات خود، مردم مهیا را که راه خود را خوب یافته‌اند بسیج عمومی نموده و یکدل و یک‌جهت برای برچیده شدن بساط غارت و جنایت هم‌صدا و با اتکا به قدرت لایزال الهی، این ریشه پوسیده فساد را از بُن برکنند و ملت مستضعف را از چنگال استعمارگران داخلی و خارجی نجات بخشند.» «6»
پس از انقلاب هم ایشان به تجمعات در مساجد توصیه می‌کنند و این ماه را فرصتی برای تزریق شور و هیجان به جبهه‌های جنگ می‌دانند: «این مساجد را باید مسلمان‌ها پر کنند از جمعیت، این سنگرهای اسلامی را پر کنند از جمعیت‌ها و در آنجا مسائل روز را بگویند و فریاد کنند. الآن ما احتیاج به «الله اکبر» داریم تا آن وقتی که آن مردک بود، الآن احتیاج ما بیشتر است. الآن ما به اجتماعات بیشتر احتیاج داریم. حربه دست شماست، اگر بتوانید نگهش دارید، شما همه‌چیز دارید، اگر بتوانید نگه دارید.» «7»
رمضان، ماه وحدت
یک توصیه عملیاتی دیگر که امام در ماه رمضان بر آن تکیه دارند، تقویت وحدت بین مسلمانان در این ماه است: «ماه مبارک، ماه اجتماع است، ماه وحدت است؛ ماه خداست... » «8» اتفاقاً امام خمینی در ماه رمضان نسبت به ماه‌هایی مثل محرم و صفر که بیشتر وجوه شیعی پررنگی دارند، بر وحدت بین مردم و همه مسلمانان تاکید بیشتری دارند. وحدت در مقابل دشمن در ماه مبارک رمضان که همه مسلمانان بر سر سفره میهمانی خداوند نشسته‌اند بسیار عملیاتی‌تر و شدنی‌تر است. به همین دلیل است که ایشان ایده تاثیرگذار تعیین روزی به‌عنوان «روز قدس» را در همین ماه مطرح می‌کنند: «من از عموم مسلمانان جهان و دولت‌های اسلامی می‌خواهم که برای کوتاه‌کردن دست این غاصب و پشتیبانان آن به هم بپیوندند و جمیع مسلمانان جهان را دعوت می‌کنم آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را که از ایام قدر است و می‌تواند تعیین‌کننده سرنوشت مردم فلسطین نیز باشد، به‌عنوان «روز قدس» انتخاب و طی مراسمی هم‌بستگی بین‌المللی مسلمانان را در حمایت از حقوق قانونی مردم مسلمان اعلام نمایند.» «9» ایشان در همین ماه، همه مسلمانان جهان به‌ویژه جهان عرب را خطاب قرارداده و از آن‌ها می‌خواهند نسبت به حکام بی‌کفایت خود حساس باشند و به انقلاب اسلامی تاسی کنند تا بتوانند خود را از شر آن‌ها خلاص کنند: «باید کاری کرد که ملت‌ها هر جا هستند، ملت‌ها بفهمند تکلیف خودشان را. اگر بخواهید و بخواهند و دانشمندها بخواهند و علمای همه بلاد اسلامی و دانشگاه‌های همه بلاد اسلامی بخواهند مشکله اسلام و ممالک اسلامی حل بشود، باید مردم را بیدار کنند؛ این مردمی که با تبلیغات چندصد ساله، به آن‌ها باورانده بودند که نمی‌شود با آمریکا یا با شوروی مخالفت کرد و الآن هم باور ملت‌های دیگری هست. باید اینها [را] به ایشان فهماند که می‌شود.» «10»
هشدارهای رمضانی
در میان همه حربه‌های دشمن، امام خمینی از تفرقه بین ملت و مسلمانان بیش از دیگر حربه‌ها حساس بودند. به همین مناسبت، ایشان از فرصت ماه مبارک رمضان برای افشای نقشه‌های دشمن هم استفاده می‌کنند: «در ماه رمضان [که] ماه اجتماعات است [در] مساجد، که این مردم توجه دارند به این اجتماعات... ما دیدیم که دو سال، سه سال چه بساطی درست کردند برای کتاب شهید جاوید! با هم اختلافات؛ اهل منبر و اهل محراب و اهل بازار و اهل کذا. یکی از آن طرف کشید و یکی از آن طرف کشید؛ و یک ماه مبارک، یک ماه محرم و سایر ایام خودشان را صرف کردند و قوا را هدر بردند و «اعلی‌حضرت» با کمال آرامش اموال این ملت را خورد و سلطه خودش را تحکیم کرد بر آن‌ها! ... یک قدری کهنه می‌شود یک چیز دیگر پیش می‌آورند. «علی شریعتی»؛ چقدر قوای ما را، قوای اسلامی را تحلیل بردند و همه را به هم متوجه کردند و همه قدرت‌ها را کوبیدند برای اختلاف بین این اهل منبر. داد و قال و اهل محراب چه و دانشگاهی چه و دانشکده‌ای چه.» «11»