ریشه قضایا قبل از اینهاست!

مساءله ی اصلاح حوزه ، چیزی نیست که در این زمان مطرح شده باشد؛ از سالها پیش در قم ، این مساءله مطرح بوده است . در آن سالهای اولی که وارد قم شدم ( سال 37)، فضلای جوانی را یافتم که دور هم می نشستند و این آرزوها را به زبان می آوردند و تکرار می کردند و برای تحقق آن تلاش ‍ می نمودند. بعد در آن وقت برای ما معلوم شد که در دوره ی قبل از ما - یعنی قبل از ورود مرحوم آیه الله العظمی بروجردی رضوان الله تعالی علیه به قم - نیز همین افکار مطرح بوده است و فضلای برجسته و خوشفکر و خوشنام ، دنبال آن بوده اند. بعد که قدری بیشتر با مسایل مربوط به حوزه ها آشنا شدیم ، فهمیدیم که حتی ریشه ی این قضایا قبل از اینهاست و در نجف زمان مرحوم آقا سید ابوالحسن اصفهانی رضوان الله تعالی علیه این حرفها بین طلاب جوان و روشنفکر آن روز مطرح بوده است .
دو نفر برای من مشروحا و مفصلا جریانی که که ده دوازده نفر از فضلای آن روز نجف - مثل مرحوم آقای میلانی ، مرحوم آقا سید علی مدد قاینی و عده یی دیگر - پیش مرحوم آقا سید ابوالحسن رفتند و در خواست خود را با ایشان در میان گذاشته بودند نقل کرده اند: یکی مرحوم علامه امینی - صاحب الغدیر - بود و دیگری مرحوم آقا سید تهامی رضوان الله تعالی علیه که از مجتهدین و علمای برجسته ی کشور ما محسوب می شد و سالهای متمادی در بیرجند منزوی شده بود و قدرش ناشناخته ماند تا وفات کرد. ایشان هم قبل از مرحوم امینی ، در سال 41 یا 42 که من برای منبر به بیرجند رفته بودم ، عین همان صحبت مرحوم آقای امینی را نقل کرد و جزییات قضیه را به من گفت که حالا نمی خواهم با تفصیل آن را مطرح کنم. «1»