عرض من این است که تمام تشکیلاتی که در اسلام از صدر اسلام تا حالا بوده است، و تمام چیزهایی که انبیا از صدر خلقت تا حالا داشتند و اولیای اسلام تا آخر دارند، معنویات اسلام است، عرفان اسلام است، معرفت اسلام است، در راس همه امور این معنویات واقع است. تشکیل حکومت برای همین است، البته اقامه عدل است، لکن غایت نهایی معرفی خداست و عرفان اسلام. هیچ کتابی از کتب الهی و فلسفی مثل قرآن نیست که حقایق معارف را به طور صریح در بعضی جاها و به طور کنایه بسیاری جاها فرموده است. و آقایان باید توجه به این معنا داشته باشند که مردم را آشنا به معارف الهی کنند. اسلام بسیار غنی است، هم از حیث جهات معنوی که در رتبه عالی است، از جهت عرفانی که بالاتر از آن است و هم غنی است از حیث تشکیلات اداری. و البته آقایان میدانند این را، در عین حالی که عنایت به طبیعت نبوده است و عمده هدایت به غیب بوده، مع ذلک، میبینید که قرآن در بعضی جاها بر خلاف آن چیزی که در بین- مثلًا- هیئتدانهای سابق بوده است، بر خلاف آنها میگوید. قرآن اول کتابی است که حرکت زمین را بیان کرده با صراحت. جبال را فرموده مثل ابرها حرکت میکنند خیال نکنید که اینها جامدند، منتها چون سابق هیئت بطلمیوس غلبه داشته است، بعضی از آقایان این را تعبیر کردهاند به حرکت جوهری و حال آنکه حرکت جوهری حرکتش مثل حرکت سحاب نیست؛ هیچ ربطی به او ندارد. و همین طور در بسیاری از جاها قرآن شریف مسائلی فرمودهاند که در سابق نبوده است نظیرش؛ اصلش نبوده است. از این جهت، ما باید عمده توجهمان به عرفان اسلامی باشد. اگر ملاحظه فرموده باشید در آیات شریفهای که مربوط به معنویات و عرفان و- عرض میکنم که- سلوک و این طور چیزهاست، در هیچ کتابی نظیر قرآن نیست و هیچ کتابی سابقه ندارد که این طور عرفان داشته باشد؛ این طور فلسفه داشته باشد. منتها از باب اینکه ما عقب بودیم و عقب هم هستیم، نمیتوانیم این طوری که قرآن شریف فرموده است، ما هم بتوانیم آن طور بگوییم. همین قدر میدانیم که باید ما همّمان را صرف کنیم تا آن قدری که استعداد داریم، قدرت داریم تا آن اندازه ما معارف اسلامی را به مردم بفهمانیم.