سوالکننده: صافی، لطف الله (دبیر شورای نگهبان)
[در پاسخ به استفتای دبیر شورای نگهبان که طی آن سوال شده است: «آیا معادن نفت به تبع ارض یا احیای مربوط به مالکیت خاص است یا از انفال محسوب میشود؟ و در صورت عدم تبعیت، تصرف در زمینها جهت استخراج معادن جایز است یا خیر؟» امام خمینی چنین مرقوم فرمودهاند:].
بسم الله الرحمن الرحیم
حضرات حجج اسلام آقایان فقهای شورای نگهبان- دامت افاضاتهم
پس از اهدای سلام و تحیت، اصل مسئله تبعیت اعماق زمین و نیز هوا نسبت به املاک شخصی تا حدود احتیاجات عرفی است. مثلًا اگر کسی در خارج از محدوده منزل و یا زمین شخصی و یا وقفی کانالی زده و از زیر زمین آنها عبور کند و یا تصرف نماید، دارندگان منازل و زمین و یا متولیان نمیتوانند ادعایی بنمایند. و یا اگر کسی بالاتر از مقدار متعارفْ بنایی ایجاد و یا رفت و آمد نماید، هیچ یک از مالکین و یا متولیان حق جلوگیری از او را ندارند.
و بالاخره، تبعیت زمینِ شخصی به مقدار عرفی است؛ و آلات جدیده هیچ گونه دخالتی در تعیین مقدار عرفی ندارد. ولی تبعیتِ کشور مقدار بسیار زیاد است، و دولت حق دارد تا از تصرفِ بیش از حق عرفیِ شخص و یا اشخاص جلوگیری نماید.
بنا بر این، نفت و گاز و معادنی که خارج از حدودِ عرفیِ املاکِ شخصی است تابع املاک نمیباشد.
و اما اگر فرض کنیم معادن و نفت و گاز در حدود املاک شخصی است- که فرض بیواقعیت است- این معادن چون ملی است و متعلق به ملتهای حال و آینده است که در طول زمان موجود میگردند، از تبعیت املاک شخصیه خارج است؛ و دولت اسلامی میتواند آنها را استخراج کند، ولی باید قیمت املاک اشخاص و یا اجاره زمینِ تصرف شده را مانند سایر زمینها بدون محاسبه معادن در قیمت و یا اجاره بپردازد؛ و مالک نمیتواند از این امر جلوگیری نماید.
ان شاء الله موفق و موید باشید. و السلام علیکم.
2/ 8/ 66
روح الله الموسوی الخمینی
تهران، جماران
معادن مکشوفه در املاک شخصی
جلد ۲۰ صحیفه امام خمینی (ره)، از صفحه ۴۰۲ تا صفحه ۴۰۳
امام خمینی (ره)؛ 02 آبان 1366