شناسایی منابع کشور توسط دولت های استعمارگر
یکی از اهل علم حوزه علمیه قم که بعد خارج شده از این وضع، اهل همدان و از آقازاده‌های همدان بود، من سفری که رفته بودم به همدان، یک ورقه بزرگی آورد پیش من راجع به خود همدان بود، گفت این ورقه از وضع کشورهایی است- که حالا من یادم نیست، که مثلًا انگلستان را گفت یا جای دیگر- گفت که این ورقه تمام دهات و تمام روستاها و همه را دارد. و جالب این بود که در آن، نقاط زیادی بود. من پرسیدم: این نقطه‌ها چیست؟ گفت: این نقطه‌ها جاهایی است که در آن یک چیزی پیدا می‌شود؛ یک معدنی، یک چیزی زیرزمینی هست. آن وقت که با شتر می‌شد رفت، رفتند و همه جای ایران را، حتی کویر را، رفتند و دیدند، بعد که رفت و آمدها زیاد شد، البته بیشتر کارشناس‌ها هم ترقی کرده بودند و بیشتر اطلاعات داشتند، و همین طور کارشناس‌هایی که مردم را می‌شناختند؛ وضع مردم را، چه گرایشهایی مردم دارند، چه دسته‌جاتی در بین مردم هست، احزاب چه وضعی دارند، جبهه‌ها چه وضعی دارند، بازار وضعش چطور است، روحانیین چه وضعی دارند، رابطه بین روحانیون و مردم چه جور است، خود روحانیون چه جور اشخاصی یا گروههایی هستند؛ همه اینها بررسی شده است و ماها غافل بوده‌ایم از شیطنت اینها و آن کارهایی که آنها به دست عناصر داخلی و گاهی هم به دست خودشان انجام می‌دادند؛ ما از آن غفلت داشتیم و آنها هوشیارانه عمل می‌کردند." />
