اهل معرفت میگویند که هر چیزی که در بهشت و در جهنم ظهور پیدا میکند سابقه ندارد، از خود آدم است. در روایت هم هست اینکه زمین بهشت و جهنم قاع است، هیچ چیز ندارد، صاف است. و در یک روایتی هم که سابقاً من دیدم- حالا نمیدانم تمام معنایش درست چه جوری است- این است که گاهی در بهشت یک اشخاصی، ملائکه الله، مشغول یک بنا میشدند و گاهی میایستادند. ظاهراً پیغمبر اکرم شاید در شب معراج این را ملاحظه فرمودند. سوال کردند از جبرئیل که چراگاهی میایستند، گاهی کار میکنند. عرض کرد که اینها اعمالی [است] که مردم میکنند. مادامی که اشتغال دارند به عمل خیر، اینها مصالحشان محقق میشود و مشغول بنا میشوند. آن وقتی که آنها مشغول این کار نیستند آنها هم. در هر صورت، یک مسئلهای است این در پیش اهل معرفت که تمام چیزهایی که در جهنم و بهشت هست این از خود ماست. این طور نیست که خدای تبارک و تعالی یک آتشی تهیه کرده است که ما را بسوزاند، ما خودمان تهیه میکنیم. در قرآن هم هست که اینها اعمال شماست که به خودتان رد میشود.
ما میتوانیم خودمان را در این عالم راجع به این محکی که از دو تا آیه شریفه استفاده میشود، بشناسیم که آیا اهل نار هستیم یا اهل بهشت.